Hoe inclusief moet inclusief nationalisme zijn?

Van onverdoofd slachten, via islamitische gebedsruimtes in katholieke colleges tot een nieuw zinnetje in de Belgische Grondwet. De N-VA ontpopt zich de laatste tijd als de grootste voorvechter van de laïcité. De lijn is duidelijk: religie behoort tot de privésfeer en heeft derhalve geen plaats in onze publieke ruimte. Waar nodig moet religie zelfs actief teruggedrongen worden. En nu het katholicisme in Vlaanderen steeds meer verwordt tot folklore, betekent ‘religie’ in de praktijk vooral ‘islam’. 

De meeste commentatoren zullen u vertellen dat de N-VA gewoon Vlaams Belang achterna loopt. Straffere stellingnames tegen de islam moeten beletten dat ex-VB-kiezers bij de volgende verkiezingen terugkeren naar hun oude voorkeurspartij. Deze analyses, even talrijk als oppervlakkig, leren slechts 2 dingen. Ten eerste dat veel Wetstraatwatchers zich grote strategen wanen. Ten tweede dat de meeste ‘onafhankelijke waarnemers’ niet eens zo stilletjes hopen dat het Vlaams Belang straks inderdaad opnieuw een hoop rechtse stemmen opzuigt in een politiek zwart gat. 

Stel dat de N-VA over religie niet strategisch, maar oprecht ideologisch communiceert. Wat zegt dit dan over de evolutie van het politieke denken van de grootste partij van het land? De N-VA was altijd de partij van het inclusieve nationalisme. Wordt dat nationalisme niet veel exclusiever als je elke religieuze eigenheid buiten de publieke cultuur wil plaatsen? Moet een inclusief Vlaanderen geen catch-all-constructie zijn, een grote moederkloek onder wiens veren alle kuikentjes (van welk pluimage zij ook zijn) veilig kunnen schuilen? 

De sokkel van ons land

Het inclusief nationalisme van de N-VA krijgt stilaan twee heel verschillende invullingen. Het dispuut draait om de invulling van de publieke cultuur. Om een diverse samenleving zoals Vlaanderen nog enige samenhang te geven, moet je investeren in een gemeenschappelijke sokkel. Alleen door één en dezelfde publieke cultuur te delen, kunnen we vermijden dat we allemaal hopeloos verloren naast elkaar leven, als geatomiseerde individuen. Er moet een minimale consensus zijn over welke normen, waarden, doelen, gebruiken en conventies onze gemeenschap schragen. 

De invulling van die ‘publieke cultuur’ wordt traditioneel vaag gehouden. Ten eerste omdat zo’n publieke cultuur aan voortdurende evolutie onderworpen is: het is het plebisciet van elke dag – en elke dag is anders. Ten tweede omdat veel nationalisten de publieke cultuur ook open willen invullen. Hoe meer regeltjes en voorschriften, hoe moeilijker het is voor nieuwkomers om deel te nemen aan de gedeelde Vlaamse cultuur – en dat was altijd wel de bedoeling: dat allochtone nieuwkomers zich spontaan en enthousiast zouden inschrijven in het grotere Vlaamse verhaal. 

De laatste tijd is de N-VA strenger geworden. De publieke cultuur wordt nu strikter afgebakend. Nu de opkomst van Islamitische Staat duidelijk maakt hoe gevaarlijk religieuze radicalisering kan zijn, wordt het gelaïciseerde karakter van het hedendaagse Vlaanderen sterker in de verf gezet. Een gedeelde publieke cultuur kan nu volgens de N-VA alleen maar seculier zijn. Iedereen is nog steeds welkom, ongeacht je afkomst of je huidskleur, maar eigenlijk wordt wel van je gevraagd dat je al die godsdienst achterlaat bij de voordeur. 

De drempel tot Vlaanderen

In het verleden zijn nationalisten niet duidelijk genoeg geweest over wat het nu betekent om Vlaming te zijn. Enerzijds drongen nationalisten er altijd op aan dat nieuwkomers zich zouden integreren, anderzijds werd nooit echt helder geschetst wat dat allemaal inhield. In die zin is het een goede zaak dat de grootste nationalistische partij duidelijker wordt over wat een plaats heeft in onze publieke cultuur, en wat niet. Toch is de hardere, ideologische zuiverdere lijn niet noodzakelijk de meest effectieve. 

Of we het nu leuk vinden of niet: religie speelt in het leven van veel islamitische Vlamingen nog altijd een hoofdrol. Als de islam een essentiële laag van je identiteit is, dan zal je het moeilijk hebben met een samenleving die in de publieke ruimte amper plaats laat voor jouw religieuze expressie. Wie Vlaanderen eenzijdig seculier wil invullen, verhoogt met andere woorden de drempel tot datzelfde Vlaanderen. Dit is een legitieme keuze, maar het maakt de dingen wel een pak moeilijker. Religie terugdringen naar de privésfeer zal ook betekenen dat enkele religieuze medeburgers de facto uit de publieke sfeer verbannen worden. 

Vlaams-Nationalisten hebben een zekere verantwoordelijkheid. Veel eerder dan andere politieke stromingen, waarvan sommige nog in de ontkenningsfase blijven steken, hebben nationalisten begrepen dat ‘identiteit’ een cruciaal vraagstuk van deze eeuw is. Het is alleen niet voldoende om de grote maatschappelijke uitdagingen op tijd te herkennen: je moet er ook op de juiste manier mee omgaan. Misschien is het toch tijd dat de N-VA eens een groot debat opstart over de invulling van de Vlaamse ideniteit. Een duidelijke invulling van die identiteit zal de samenhang binnen onze gemeenschap ten goede komen. Maar als nationalisten te strikt in de leer zijn, zullen er velen uit de boot vallen.