Is Huysmans’ flamingantisme een taboe?

Zowat een jaar geleden publiceerde Vlaams volksvertegenwoordiger voor N-VA Paul Cordy op Doorbraak een stuk over wijlen Camille Huysmans. Dit naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van diens overlijden. Cordy schreef toen dat hij de wijze waarop deze verjaardag zo stilletjes passeerde betreurde: ‘De herinnering aan een groot man verdient beter, zeker vanwege de partij die hij in Antwerpen heeft grootgemaakt.’ De Antwerpse sp.a-afdeling repliceerde dat ze de oude socialistische voorman wel degelijk herdacht. Naar onze mening besteedde de afdeling doorheen herdenkingsjaar 2018 echter onvoldoende aandacht aan het flamingantisme van de oude socialistisch voorman, dat een grote rol speelde in zijn pacifistische overtuiging. Daarom publiceren wij graag onze aanvulling op de enigszins eenzijdige herdenkingspolitiek van sp.a Antwerpen ten aanzien van deze ‘kraaiende haan’.

De herdenkingspolitiek van de Vlaamse sociaaldemocraten

Wij kunnen ons niet van de indruk ontdoen, dat sp.a Antwerpen tijdens de herdenkingsperiode slechts aandacht besteedde aan zorgvuldig geselecteerde facetten van Huysmans’ persoonlijkheid en engagement. Op Twitter herdacht men Huysmans onder meer als een ‘Europeaan’, een ‘kosmopoliet’ en ‘de grote pacifist van Stockholm in 1917’. Dezelfde houding viel begin vorig jaar te bespeuren in het stukje ‘6 redenen waarom je beslist meer moet weten over Camille Huysmans’ op de sp.a-website, waarin enkele facetten van Huysmans’ engagement werden opgesomd. Hierbij besteedde de auteur nauwelijks aandacht aan één van Huysmans’ voornaamste eigenschappen, namelijk zijn flamingantisme. Dit viel onder meer op bij het lezen van twee punten in de opsomming: ‘pacifisme en Stockholm 1917’ en ‘gelijkheid’.

Over Huysmans’ pacifisme en zijn inzet voor de gefaalde vredesconferentie van Stockholm in 1917 was de partij duidelijk: ‘… ijverde Huysmans voor wereldvrede. En neen, Huysmans was geen geitenwollensok die vanuit de luie zetel tot laat in de nacht oreerde over pacifisme. Hij nam initiatief en zette zichzelf en anderen aan tot daden.’ Blijkbaar apprecieerde de huidige sociaaldemocratische partij Huysmans’ engagement anno 2018 bepaald meer dan in 1917, toen hij door de belgicisten binnen de partij haast van landverraad werd beschuldigd. Huysmans’ vredesinitiatieven stonden voor veel socialisten immers gelijk aan defaitistische ondermijning van de nationale weerbaarheid. Niet onbelangrijk is overigens dat Huysmans zich in het kader van de conferentie een groot voorstaander toonde van het zelfbeschikkingsrecht der ‘kleine volkeren’. Huysmans zette zich gedurende zijn politieke loopbaan dan ook onverstoord in voor de culturele autonomie van het Vlaamse volk. Eind december 1918, na het einde van de oorlog, moest hij zijn beleid zelfs voor de algemene Partijraad én het Partijbureau verantwoorden. Door zijn activiteiten tijdens de oorlog was hij overigens in Brussel als politicus niet meer welkom en werd hij vervolgens via de Antwerpse lijst verkozen in de gemeenteraad.

‘Socialisme en flamingantisme, er rust een taboe op’

‘Huysmans’ rol binnen de Vlaamse Beweging is controversieel. Socialisme en flamingantisme, er rust een taboe op’, aldus hetzelfde artikel op de website van de sp.a. Het vervolg van deze stelling klonk als volgt: ‘Waar het Huysmans volgens mij echter vooral om te doen was, was gelijke toegang tot onderwijs voor iedereen.’ 

De ‘volgens mij’ in deze laatste zin illustreert voor ons de wijze waarop men vandaag de dag in de sociaaldemocratische partij probeert om sociaal engagement onverenigbaar te maken met Vlaamsgezindheid. Het volstaat om Huysmans’ Vlaamsgezindheid af te schrijven als ‘controversieel’ om zo geen aandacht te moeten besteden aan zijn noodzakelijke verwezenlijkingen voor de culturele verheffing van de Vlamingen. Een gemiste kans voor de Vlaamse sociaaldemocraten om vorig jaar wat in het reine te komen met het verleden van hun partij. In plaats daarvan koos de sp.a ervoor een veelal eenzijdige herinnering aan de man tot stand te brengen. Deze kwestie valt te vergelijken met de herdenking van priester Adolf Daens door de Vlaamse christendemocraten, die weinig aandacht besteedden aan het sterke flamingantisme dat vanaf het begin eigen was aan het daensisme.

Immer een kraaiende haan

Huysmans heeft nooit de Vlaamse Beweging noch zijn eigen overtuiging de rug toegekeerd. Hij was een man die op bepaalde ogenblikken moed heeft getoond, toen geen enkele andere politicus het durfde. Zowel voor als na de Tweede Wereldoorlog. Hij heeft zichzelf in de grond nooit verloochend en is altijd de ‘kraaiende haan’ gebleven die hij eens was met de liberaal Franck en de katholiek Van Cauwelaert. Als kind van zijn tijd bleef hij evenwel geloven dat de oplossing van de communautaire problematiek er alleen maar kon komen langs de Belgische staat om. In dat geval spreken we echter van een ‘oplossing’ waarbij onderhandelaars voortdurend water in hun wijn doen, zodat men op het einde geen wijn meer in zijn glas heeft. Vandaag, iets meer dan vijftig jaar na Huysmans’ dood, zien we waar dergelijke Belgische ‘compromissen’ Vlaanderen gebracht hebben.

Een lichtpunt in het herdenkingsjaar was de lezing die prof. emeritus dr. Harry Van Velthoven bracht op 11 mei 2018, getiteld ‘Camille Huysmans, socialist en flamingant, maakt het verschil, 1910-1940’. Hij handelde over Huysmans als Vlaamsgezind boegbeeld in zijn partij, zowel qua theoretische inzichten als in de politieke praktijk. De organisatie hiervan lag bij het ‘Comité Camille Huysmans Herdenking’ en ‘Vrijzinnig Antwerps Trefpunt vzw’.

Bovenstaand oordeel is allerminst een aanval op de Vlaamse sociaaldemocratische partij. Immers betreuren wij eveneens de al te lauwe herdenkingspolitiek rond een figuur als Huysmans en anderen door partijen en organisaties eigen aan de Vlaamse beweging. In dit kader mag gerust een denkoefening worden gemaakt hoe de komende jaren andere symbolen en prominenten van de Vlaamse beweging op gepaste wijze te herdenken en stil te staan bij hun nalatenschap.