Lega Nord: volkspartij op zoek naar zichzelf

Het leek weer even de sfeer van de oude dagen: de Lega Nord kreeg op 18 oktober ruim honderdduizend man op de been voor de nationale betoging tegen ‘Mare Nostrum’.

Operatie Mare Nostrum is een verzamelterm voor een aantal noodwetten die in ijltempo door het Italiaanse parlement werden gejaagd in oktober 2013. Deze noodwetten dragen enkele fundamentele taken inzake illegale immigratie van zowel de kustwacht als de nationale immigratiediensten over aan de Italiaanse marine en luchtmacht. Zo’n 900 soldaten, 32 oorlogsbodems en zelfs twee van de zes Italiaanse onderzeeërs staan nu permanent in voor de onderschepping van de duizenden bootvluchtelingen die dagelijks landen op de kusten van het Italiaanse schiereiland en de eilanden. Volgens de Italiaanse marine werden in minder dan een jaar tijd ruim 150 000 illegale vluchtelingen onderschept en ‘gered’.

Mare Nostrum, dat ook voorziet in de opvang van al deze onfortuinlijke gelukzoekers, kost de Italiaanse overheid miljarden, terwijl het land behoorlijk krap bij kas zit. Het gedroomde moment voor Lega Nord om werk te maken van een heuse wederopstanding.

De posterboy van het vernieuwde Lega is de 40-jarige spring-in-‘t-veld Matteo Salvini, een gesjeesde geschiedenisstudent die zich sinds begin jaren ‘90 liet opmerken als journalist-radiopresentator van Radio Padania en vurig militant van de Milanese jongerenafdeling van de Lega Nord. In 1997 moet hij iets verkeerd gegeten hebben, want hij verliet kort de partij om het lijsttrekkerschap van de Comunisti Padani, een regionale communistische partij, op zich te nemen. Een jaar later was de manie alweer voorbij, en werd hij regionaal secretaris voor de Lega Nord. In 2014 ruilde hij een zitje in de Milanese gemeenteraad voor een zetel in het Europees Parlement.

Grillig parcours

Het ‘originele’ politieke parcours van Salvini is best exemplarisch voor de Lega Nord. In de jaren ’90 wist de piepjonge Lega Nord uit het niets een kleine 10% te scoren met zijn origineel politiek programma inzake de defederalisering van de centralistische moloch die Italië was (en is). De partij was links noch rechts. De defederaliseringsgedachte sprak zowel links als rechts aan en het electorale succes van de partij gaf gestalte aan een brede steun van gerodeerde politicologen en juristen. Federalisten waren plots, in tegenstelling tot de strikt unitaire rechterzijde en de centralistische linkerzijde, de ‘serieuze’ mensen in de politiek.

De partijcrisis van 1995, waarbij de partij uiteenviel in vier partijen en Lega in één week 40 volksvertegenwoordigers en 17 senatoren verloor, werd een jaar later bezworen door haar hoogste score tot nu toe te halen. Met ruim 10% van de bevolking, en bijna eenderde van het Noorden achter zich, liet Lega voor het eerst een separatistische ballon op; de idee van een onafhankelijke natie tussen de Alpen en de Po: Padania.

In 1999 was het sprookje alweer voorbij: de linkerzijde van de Lega wou in de Olijfboomcoalitie van Romano Prodi kruipen, terwijl de rechterzijde vastklampte aan de alliantie met het centrumrechtse blok van Berlusconi. Door interne twisten verschrompelde de partij tot een kleine 5%.

Mitspieler

In het eerste decennium van het nieuwe millennium slaagde de partij er evenwel in om te wegen op het beleid: in 2006 werd een nationaal referendum georganiseerd waarin de bevolking politieke hervormingen werden voorgeschoteld, waaronder een sterke inperking van de presidentiële macht en een deconcentratie van de centrale macht, wat het parfum van federalisme leek te dragen. Met ruim 60% van de uitgebrachte stemmen tégen federalisering beet Lega in het stof.

Ondanks de uitslag van het referendum boekte de partij wel een belangrijke zege: het was erin geslaagd federalistische partijen in het zuiden van het land vast voet aan electorale wal te laten krijgen. In 2009, onder de regering-Berlusconi IV, werd dan toch een wet aangenomen die het pad moest effenen voor fiscaal federalisme. Deze wet is, op de Italiaanse toetreding tot de EGKS na, de enige wet in Italië die door een kamerbrede meerderheid is aangenomen. Enkel communistische en fascistische groupuscules stemden tegen.

Na de grote overwinning in Kamer en Senaat in 2009 ging de partij opnieuw ten onder aan interne twisten en een pijnlijk corruptieschandaal. In 2013 crashte de partij en strandde op een kleine 4%. Enkel in Veneto en Lombardije wist de partij stand te houden. In Piemonte werd de partij volledig weggeblazen.

Reddende engel

Enter Matteo Salvini, de reddende engel die de partij weer uit het slop moet halen. Salvini gooide het roer van de partij volledig om. De linkerzijde van de partij werd bedankt voor bewezen diensten. Met de eurocrisis die Italië hard raakt en Mare Nostrum die ongezien onpopulair is bij de bevolking zijn de marsorders duidelijk: Lega is vanaf heden een rechtse, eurokritische en migratiekritische partij.

Het eurokritische karakter beperkt zich evenwel tot de Italiaanse uittreding uit de eurozone. Het Europees partijprogramma getuigt echter van een eurofederalisme van Open Vld-proporties: het Europees parlement moet meer macht krijgen, de politieke, economische banken- en fiscale unie wordt een warm hart toegedragen en bovenal: eurobonds en de ECB als ‘lender of last resort’ wordt als ultieme remedie voor de eurocrisis volmondig gesteund. Tekenend voor het schizofrene karakter van de partij en haar kopman.

Ter staving voor de zware beschuldiging van schizofrenie, twee recente gebeurtenissen.

Eén: op de betoging van 18 oktober, die ruim 100 000 manifestanten op de been kon brengen, waren 2000 militanten aanwezig van CasaPound, de belangrijkste fascistische organisatie in Italië. Op zich niet zo bijzonder. Wie een betoging organiseert tegen massa-immigratie, is niet per definitie een fascist en moet logischerwijs verwachten dat fascisten zullen deelnemen aan de betoging. Eén probleem: journalisten overstelpten, zoals verwacht, Salvini met vragen over zijn houding ten aanzien van CasaPound. Zo onderhoudt Mario Borghezio, enfant terrible van de Lega, die in 2011 nog enkele maanden geschorst werd omdat hij Breivik prees om zijn ‘goede ideeën’, goede persoonlijke contacten met CasaPound. Hij deinst er niet voor terug om bijvoorbeeld militanten van de beweging in te schakelen in zijn kiescampagnes. Bijna automatisch antwoordde Salvini op elke vraag in verband met CasaPound dat ‘Lega geen fascistische partij is’. Over zijn persoonlijke voorkeuren echter rept hij met geen woord. Het gevolg is voorspelbaar: de pers heeft nu een aanleiding om Lega en CasaPound in één adem te noemen.

Vanuit CasaPound is de associatie met Lega een goede zaak: de partij zit opnieuw in de lift en kan scoren met thema’s die ook centraal staan in het discours van CasaPound; migratie en de EU. Meesurfen op de media-aandacht van Lega bezorgt dus ook CasaPound gratis reclame. Voor Lega is de associatie minder aangenaam: zij moeten nu continu benadrukken dat ze geen fascisten zijn. Op zich is dat niet zo moeilijk, aangezien fascisten, en CasaPound in het bijzonder, vurige unitaristen zijn die een broertje dood hebben aan defederalisering, laat staan separatisme. De zee is vaak heel diep tussen de ultrarechtse arbeiders en middenstanders die heimwee hebben naar de Duce en de Italiaanse Sociale Republiek, en de ‘bourgeois types’ uit het Noorden die niet bepaald door orgastische gevoelens worden overmand wanneer ze de tricolore gadeslaan. Mediatiek is de associatie een ramp. Dat Lega nooit klare wijn schonk waar het zich precies bevond in het politieke spectrum is altijd haar sterk punt geweest, maar nu lijkt het een onhoudbare situatie. De partij moet nu kiezen tussen het opvrijen van de vele rechtse en ultrarechtse groupuscules die Italië rijk is, of de centristische grassroots militanten in Lombardije en Veneto het hof maken. Eén ding is duidelijk: federalisme wordt in de koelkast gestoken, en anti-EU-, anti-besparings- en anti-immigratiethema’s krijgen nu de absolute voorrang.

Twee: Op 27 juli 2014 ijverde Salvini op de grote nationale meeting van de Lega voor een nationaal referendum over Italiaans lidmaatschap van de eurozone. De strijd tegen de euro was hun belangrijkste speerpunt in de Europese Parlementsverkiezingen en vindt bijval bij heel wat Italianen in Noord én Zuid. Sinds kort keerde Salvini de boot. Op 12 oktober hield de Vijfsterrenbeweging, de grootste partij in het Italiaanse parlement, een nationale meeting in Rome waar ook werd gepleit voor een referendum over de euro. Op 13 oktober, de dag erop, riep Salvini een persconferentie bijeen waar hij meedeelde ‘tot inkeer’ gekomen te zijn en een referendum niet langer steunde, omdat het zogezegd ongrondwettelijk zou zijn. Tekenend voor een partijleider die zijn federalistische centrumpartij negen maanden lang inruilde voor een communistische lijst, en voor een partij die haar bestaansreden ondergeschikt stelt aan de waan van de dag.

En nu?

Quo vadis, Lega? Waar ga je naartoe? Er wordt gespeculeerd over de oprichting van een Lega Centro en Lega Sud, die alle federalistische partijen in het centrum en het zuiden van het land zou moeten verenigen onder een uniforme stijl. De federale gedachte lééft dus. Anderzijds zijn we veraf van het oude discours van ‘Roma Ladrona’ (Rome de dievegge). Vandaag moet Rome alles doen: Rome moet dwarsliggen in de eurogroep, Rome moet de migratieproblemen harder aanpakken, Rome moet in Brussel harder op tafel kloppen, Rome moet heel veel. Eén ding dat Rome vroeger moest doen is echter op de achtergrond verzeild geraakt: Rome moet besparen. Ontpopt Lega zich tot een waardig alternatief ter rechterzijde voor de rechtse overblijfselen van het Berlusconi-blok die nu vechtend door de straten van Rome rollen? Wat is de invloed van de ultrarechtse elementen die nu het hof worden gemaakt? Wanneer zal de partij de handrem lossen en het gaspedaal indrukken en eindelijk eens werk maken van die defederalisering? Is Brussel nu een buitenlandse bezettingsmacht of een strategische partner die federalisme en fiscale hervorming kan helpen doordrukken?

Kortom: Lega Nord is, net als alle andere politieke partijen in Italië, op zoek naar zichzelf. Maar wie de ambitie heeft een brede volkspartij te zijn, calculeert best eindeloze interne twisten en electorale implosies in. Bij een volkspartij heeft de waan van de dag voorrang op ideologie, en primeren opportuniteiten op ideeën. Een volkspartij wil morgenvroeg oogsten wat het vanavond zaait. De kwaliteit van de oogst is dan wellicht navenant. Een les die best ook in Vlaanderen wordt geleerd.

Xavier Everaert is doctoraatsstudent in de rechtseconomie aan de universiteit van Turijn.

Foto: Matteo Salvini met PVV-leider Geert Wilders, op een Lega Nord congres, 15 december 2013 in Turijn. (c) Reporters