‘Lieg met mate’: remedies tegen polarisering

Mensen verschillen. Gelukkig maar. Die verschillen brengen onvermijdelijk overtuigingen, belangen, meningen en standpunten met elkaar in conflict. Hoe gaan we daarmee als persoon en als samenleving best om? Er zijn verschillende opties.

Chris Taes

Nogal wat mensen gaan het conflict uit de weg omdat ze opzien tegen het principiële gevecht of omdat ze niet onsympathiek of onverdraagzaam willen overkomen. Anderen stellen de discussie graag op scherp, willen hun punt maken en de confrontatie aangaan. De vraag is dan: met welk doel? Wil men op het eigen gelijk blijven kamperen of bestaat er bereidheid om een gemeenschappelijk draagvlak te zoeken? Conflictmanagement kent verschillende vormen: vluchten, toegeven, onderhandelen, domineren of compromissen zoeken. Bij een conflict is de oorzaak aanwijsbaar en zijn de oplossingen – althans voor mensen van goede wil – onderhandelbaar.

Polarisering

Polarisering heeft een heel andere dynamiek en een heel ander doel.  Want polarisering wakkert bewust bestaande of vermeende tegenstellingen aan en verbindt die nadrukkelijk met de identiteit van een groep. De geviseerde groep, meestal gepresenteerd als een harteloze, profiterende ‘elite’, wordt vervolgens verantwoordelijk gesteld voor al het leed en al het onrecht dat de eigen groep wordt aangedaan. Denk aan de joden in Nazi-Duitsland, de Irakezen in de Golfoorlog of de Democraten in het Amerika van Donald Trump.

Elke vorm van kritiek die de geviseerde groep formuleert, wordt beschouwd als een aanval op de eigen identiteit en is dus per definitie onbespreekbaar. De samenleving wordt opgedeeld in goeden en slechten zonder dialoog en zonder tegenspraak. Het gaat om een gesloten en destructieve methodiek die alleen tot doel heeft het andere kamp te vernietigen en de eigen suprematie te bevestigen.

Handvaten

In een extreem gepolariseerd wereldbeeld sterft de democratie. democratie is immers gebaseerd op woord en wederwoord, op de vrije uitwisseling van ideeën en op het uitklaren van verschillen, maar ook op het zoeken naar gemeenschappelijkheid in functie van het algemeen belang. Wanneer die middelpuntzoekende kracht wegvalt, verliest het begrip ‘samenleving’ elke betekenis.

Het debat hierover is bijzonder actueel: van discussies over de zin en onzin van ‘woke’, over het conflict tussen Israël en Hamas tot het migratiebeleid en de klimaatopwarming. De verleiding is groot om de verantwoordelijkheid voor het oplossen van dit majeure maatschappelijke probleem ver van ons af te duwen en verwijtend te kijken naar ‘de overheid’ in al haar gedaanten, die er ‘te weinig’ aan doet. Maar we kunnen ons ook afvragen wat we zélf kunnen doen om polarisering tegen te gaan.

Wat dacht u van de volgende handvaten?

1. Lieg met mate

We liegen allemaal – vaak met de beste bedoelingen – om mensen te ontzien of om onszelf te beschermen. Maar toch: lieg met mate. Probeer in je communicatie de essentie van de boodschap eerlijk over te brengen, desnoods met diplomatie en enige omzichtigheid. Als we ook over het essentiële liegen, dan kunnen we nooit in een gedeelde werkelijkheid leven.

1. Kies duidelijk positie tegen polarisering en extremisme

De rol van de zwijgende meerderheid bij polarisering is cruciaal. Alleen die zwijgers kunnen het polariseringsproces stoppen. Niet door te blijven zwijgen, maar door positie te kiezen aan de overkant van de polarisering.

Denk en voel zelfstandig. Stap niet mee in het opgeklopte sfeertje dat je redelijkheid uitschakelt. Wees moedig en verdedig het compromis.

1. Hanteer en waardeer zorgvuldig en empathisch taalgebruik

Als je elkaars wereld wilt delen, ga dan zorgvuldig en nauwkeurig om met je taalgebruik. Hoe preciezer en genuanceerder je je gedachten formuleert, des te minder kans er bestaat op misverstanden.

Als je elkaar wilt begrijpen, wees dan ook gevoelig voor wat de ander denkt, zegt en voelt. Je hoeft daarbij je eigen gevoelens niet weg te cijferen of je mening niet te verbloemen.

1. Sta open voor het nieuwe en het andere

Mensen voelen zich veilig en gerust in een vertrouwde omgeving. Dat zorgt voor houvast en verankering. Tegelijk biedt een open geest voor het nieuwe een ongelofelijke rijkdom.

Elke nieuwe ontmoeting houdt je een spiegel en een venster voor. De spiegel toont het beeld van wie je bent tegen de achtergrond van alles wat je tot dan toe hebt beleefd.  Het venster opent je blik op het andere en op de andere(n). Door de combinatie van beide perspectieven word je rijker als persoon en creëer je draagvlak voor begrip, samenwerking en verstandhouding.

1. Omarm kunst en literatuur

Kunst is de universele taal bij uitstek die ons kan verbinden. Literatuur is daarbij de ideale manier om de mens in zijn diepste gevoelens en gedachten te leren kennen en om je moeiteloos te verplaatsen in tijd en ruimte. Het combineert de immense rijkdom van de algemene menselijke natuur met een tranche de vie van zeer particuliere mensen die ons raken met hun leven.