Onze hersenen proper gewassen

vrt

De meeste mensen kennen hem intussen wel, de slogan waarmee de VRT zijn nieuwssite aanbeveelt: ‘Altijd betrouwbaar nieuws op zak’. Van een reclameboodschap mag je verwachten dat ze de waarheid voorliegt. Maar toch, als nieuwssite jezelf betrouwbaar noemen? Dat klinkt zoals in de Sovjet tijd: de kwaliteitskrant in Moskou heette toen simpelweg de Pravda (правда), de “Waarheid”.

Ook binnen hedendaagse media, begint de grenslijn tussen vals nieuws (‘Fake News’) en gemanipuleerd nieuws bij momenten flinterdun te lijken. Het hierboven aangehaalde motto lees je dan ook beter als: ‘Altijd voor jou geselecteerd nieuws op zak’.

Uniform model

Nieuwsselectie kan wel degelijk leiden tot manipulatie van de geest. Zeker wanneer men het publiek over bepaalde onderwerpen een eenzijdige keuze begint voor te leggen. Dit fenomeen voltrok zich vanaf het einde van de 20ste eeuw, toen het grote gelijk van de traditionele ideologieën begon af te brokkelen. De media die zich tot dan toe konden optrekken aan de visie van de eigen politieke beweging, moesten zich heruitvinden.

Voor we het goed en wel in de gaten kregen, ontstond een uniform model gedragen door de politiek correcte filosofie. Dit groeide uit tot het deugddenken van vandaag waarbij een zelfverklaard groepje uitverkorenen ons voorhoudt hoe wij de wereld horen te zien.

Het Allernieuwste Testament

Sinds een aantal jaren voltrekt zich daarbij een fenomeen dat niet zonder gevaar blijft. Rond bepaalde thema’s loopt de traditionele pers meer en meer door hen aanbeden wetenschappers achterna.  We zien dit duidelijk bij de klimaatproblematiek en de recente gezondheidscrisis. Deze wetenschappers verheft men hierbij tot nieuwe messiassen. Door zich op dezelfde lijn te plaatsen, associëren journalisten zich met hun visie, en worden zo meteen predikanten van het Allernieuwste Testament.

Hiermee benoem je de kern van de zaak: de meeste wetenschappen zijn net als het Evangelie niet exact, en leven bij de waan van de dag. Echte exacte wetenschappen, die met de nodige precisie wat weten te voorspellen, zo zijn er eigenlijk maar drie: wiskunde, fysica en chemie. Dat is het dan, punt.

Wetenschappelijke scholen

Bij niet exacte wetenschappen vormen zich verschillende stromingen, de zogenaamde wetenschappelijke scholen. Deze gaan elk van andere standpunten uit, bekijken dezelfde thematiek vanuit een verschillend perspectief, en trekken soms tegenstrijdige conclusies. Een prima zaak, zolang men dit debat met kennis van zaken onder wetenschappers voert. Bijgestaan door de vakpers, vormt zulk een proces een essentieel gegeven om in een niet exact domein consensus en dus vooruitgang te bekomen.

De dynamiek eigen aan medische wetenschappen, kan als een goed voorbeeld dienen. Steekt een nieuwe ziekte de kop op, lopen ze hier in het begin gewoon de werkelijkheid achterna. Wat we sinds het ontdekken van aids tot de recente gezondheidscrisis zagen, illustreert dit fenomeen perfect. Alleen wist rond COVID-19 één bepaalde medische school haar zienswijze voor waar te doen aannemen door een heilig verbond te sluiten met de gevestigde journalistiek. Het debat stierf nog voor het op gang kon komen. Voor onze samenleving een gevaarlijk precedent.

Schoenmaker, blijf af en toe wat bij je leest

Dat een dergelijk proces zich kon voltrekken, zit volledig omsloten in de aard van de algemene journalistiek. Weten verslaggevers ten gronde wat wetenschap werkelijk omvat? Het klokje horen luiden, dat gaat nog wel.  Maar de klepel vinden?  Je moet het cv van het merendeel van de journalisten er maar op nalezen. Ze studeerden vooral aan letterkundige faculteiten. Op zich een verstandige keuze, een kandidaat journalist kan een goede taalbeheersing best gebruiken. Maar wetenschappen in de klauw krijgen, dat vraagt om andere vaardigheden. In die optiek moet je eens opzoeken wie de openbare omroep naar voren schuift als ‘Expert wetenschappen bij VRT NWS’. Een veelzeggende keuze.*

We moeten dan maar hopen dat er op de redacties achter de schermen voldoende kritische  wetenschappers rondlopen. Alleen, volgens wat ik hoor en zie, lijkt ook dat maar een mager beestje. Als het zo zit, dan noem ik mijzelf als ingenieur maar meteen een James Joyce expert. Ik las toch immers Ulysses, neen?

De club van Rome

Door een gemis aan fundamentele kennis, associëren journalisten zich wellicht gemakkelijkheidshalve met de zienswijze die internationale wetenschappelijke organisaties uitdragen. Deze instellingen gedragen zich daardoor echter meer en meer als moreel onaantastbaar.

De media negeren intussen dat een dergelijke omgeving vaak werkt als een politieke slangenkuil. Hierdoor missen ze direct een belangrijke nuance, en gaan ze straal voorbij aan het feit dat bepaalde internationale fora wetenschap en ideologie vermengen. De club van Rome mag hiervan een schoolvoorbeeld heten. Reeds meer dan 50 jaar publiceert dit selecte gezelschap allerlei (steeds weer achterhaalde) doemscenario’s. De meeste leden van deze groepering nemen hierbij vooral één doel voor ogen: de collectivisering van onze maatschappij.  Het IPCC, de internationale klimaatorganisatie, leunt heel sterk aan bij deze club. Toch geldt voor de gevestigde journalistiek haar mening als enige juiste als het gaat over klimaat. Rond COVID-19 primeert dan weer de visie van de WHO.

Schuldig Verzuim

Wanneer dergelijk fora conclusies trekken die ingrijpen op onze leefwijze, mag je van onze media minstens verwachten dat ze deze kritisch onderzoeken. Eerder dan het voorwerp van de wetenschap zelf, vallen zulke onderwerpen volledig samen met de kerncompetenties van moderne journalisten. Zij kunnen perfect nagaan of de gestelde conclusies de toets van de democratie weten te doorstaan. Maar dat gebeurt nu juist niet, integendeel.

Opiniemakers die hun bezorgdheid hieromtrent uiten, zet de deugddenkende journalistieke gemeenschap in het beste geval weg als onbeduidend, in het slechtste geval als polariserend of te (extreem) rechts. Wetenschappers die kritische vragen stellen, komen zelfs niet meer aan bod.

Dit neemt intussen proporties aan van schuldig verzuim: het debat wordt uit de weg gegaan, daar waar men het juist zou kunnen organiseren ten einde de burger over de kern van de zaak te informeren. Zet b.v. wetenschappers uit Tegenwind eens systematisch tegenover Wilde Zalmen. En als het over klimaat moet gaan, zie ik er ook nog eentje om meteen van te smullen:  Jill Peeters versus Eric Blondeel.

*Voor u zich een ongeluk zoekt: de Expert Wetenschap bij VRT is journalist Koen Wauters, germanist.