Op naar 100 jaar NAVO?

In Brussel vindt deze week de NAVO-top plaats van de ministers van Buitenlandse Zaken. Twee agendapunten daar: de opvolging van secretaris-generaal Stoltenberg en de viering van de 75ste verjaardag van de militaire organisatie.

Washington

Tussen 9 en 11 juli komen de staats-en regeringsleiders van het bondgenootschap samen in Washington. Het was daar dat op 4 april 1949 het NAVO-verdrag werd ondertekend door twaalf landen (de Benelux, Frankrijk, Noorwegen, IJsland, Portugal, Denemarken, Italië, het Verenigd Koninkrijk, Canada en de Verenigde Staten ). Daardoor is Amerika ook de bewaarhouder van dat verdrag. Voor president Biden is een dergelijke topontmoeting mooi meegenomen in de presidentiële verkiezingsrace.

Ondertussen kent de NAVO geen 12 maar 32 leden, en meerdere landen willen ook lid worden. Dat er tussen 1945 en vandaag (tachtig jaar!) Vrede is in West-Europa is historisch ongezien. Ongetwijfeld heeft de NAVO daarin een zeer belangrijke rol gespeeld.

Want de leden van de NAVO rekenen vooral op artikel 5 van het verdrag, dat hulp garandeert bij een aanval van buitenaf. Opmerkelijk is trouwens dat het NAVO-verdrag tussen leden ook bilaterale bijstandsakkoorden toelaat. Er zijn er in totaal tien: het oudste dateert van 1373 tussen Portugal en Engeland, het jongste is van 2023 tussen Griekenland en het Verenigd Koninkrijk.

Lid

Geen enkel land heeft ooit de NAVO verlaten, met uitzondering van Frankrijk dat in 1966 het militaire gedeelte (SHAPE) verliet op bevel van president De Gaulle. Opvallend was dat onze zuiderburen wel lid bleven van het politieke gedeelte van de NAVO. De gaullistische president Sarkozy bracht Frankrijk in 2009 terug onder het SHAPE-bevel.

Voor de volledigheid: de dekolonisatie heeft het NAVO-gebied wel verkleind. Cyprus (1960) en Malta (1964) werden onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk, en Algerije verliet Frankrijk in 1962.

Wel is dat NAVO-gebied strikt omlijnd in het verdrag: het territorium behelst Noord-Amerika, Europa, Turkije, de Europese eilanden in de Atlantische Oceaan, allemaal gelegen boven de Kreeftskeerkring. Daardoor is Hawaï de enige VS-staat die niet onder artikel 5 van dit verdrag valt. Dat geldt ook voor de Nederlandse Antillen, de Spaanse enclaves in Marokko, de Noorse eilanden in het zuidpoolgebied, de Britse en Franse onder de Kreeftskeerkring (bijvoorbeeld Mayotte of Falklands ) en in de Stille Oceaan.

President Trump zei in 2017 dat de NAVO verouderd was. Zijn Franse ambtsgenoot Macron zei in 2019 dat de NAVO hersendood was. Maar door de internationale spanningen is de instelling vandaag populairder dan ooit. De recente toetreding van Finland en Zweden was historisch omdat twee neutrale landen hun neutraliteit opgaven om lid te worden van het westers militair bondgenootschap.

Rutte

Secretary of State Blinken en zijn collega’s buigen zich ook over de opvolging van de Noorse socialist Stoltenberg als secretaris-generaal van de NAVO. De afspraak is al sinds het begin dat een Europeaan het politieke gedeelte van de NAVO leidt, en dat het militaire gedeelte (SHAPE ) geleid wordt door een Amerikaan (generaal Cavoli).

De Nederlandse liberaal Rutte heeft als kandidaat-secretaris-generaal nu al de steun van 28 landen, drie leden steunen de Roemeense president en Turkije is tegen iedereen. De Turkse president heeft ook al erg moeilijk gedaan bij de toetreding van de twee nieuwe Scandinavische landen. Maar als er over Rutte een akkoord is tussen Washington, Londen en Parijs, dan mag Erdogan inpakken.

Slot

Er is niet onmiddellijk een alternatief voor de NAVO: de kans is dus meer dan reëel dat dit bondgenootschap er in 2049 (bij de honderdste verjaardag) nog zal zijn. Volgend jaar vindt de NAVO-top plaats in Nederland. Voor Mark Rutte wordt dat dus een thuismatch. Als hij deze zomer de Nederlandse politiek verlaat en er is nog geen regering in Den Haag, dan moet iemand van de VVD inspringen om de regering in lopende zaken te leiden. Misschien wordt Dilan Yesilgöz zo toch nog minister-president…