Oppenheimer: blits gemonteerde thriller over een topwetenschapper en atoombom

‘Let’s drop the big one and see what happens.’ Nee, dat zijn niet de woorden van de getormenteerde vader van de atoombom, Robert Oppenheimer (1904 – 1967), de protagonist uit Christopher Nolans twaalfde film: de beklijvende biografische thriller Oppenheimer (****).

Oppenheimer is een drie uur durende biofilm over topwetenschapper Oppenheimer, die tijdens de Tweede Wereldoorlog het ultrageheime Manhattanproject leidde. De film werd geschreven en geregisseerd door de Britse regisseur Christopher Nolan. Er werd gefilmd in een combinatie van IMAX 65 mm en 65 mm-grootformaatfilm met Hoyte van Hoytema als cameraman en een minimum aan computer gegenereerde beelden.

Biografie

Nolan baseerde zijn scenario op de Pulitzer Prize-winnende biografie American Prometheus (2005) van Kai Bird en Martin J. Sherwin, die Oppenheimer vergeleken met de god van het vuur. Die stal dat vuur, schonk het aan de mens en werd daarvoor eeuwig gemarteld. Net zoals Prometheus denkt Oppenheimer de mensheid te kunnen helpen, maar wordt gestraft voor zijn hoogmoed.

Op het moment van de allereerste detonatie in Los Alamos, New Mexico, citeerde Oppenheimer wél uit de Indische Bhagavad Gita, een onderdeel van het langste episch gedicht ooit geschreven, de Mahābhārata: ‘Nu ben ik de Dood, de Vernietiger van Werelden.’ Een zin die hij, althans volgens de biofilm, in het Sanskriet voorleest tijdens een vrijpartij met zijn communistische minnares.

Paradoxen

Het is één van de vele paradoxen in het leven van Amerika’s beroemdste natuurwetenschapper die meer dan honderdduizend mensen doodde om er meer dan een miljoen te redden. Met een uitvinding waarmee één oorlog gewonnen werd, maar waar men ook het mensenras totaal mee kon uitroeien.

Een geniale, ketting rokende theoreticus die de leiding had over het grootste wetenschappelijk experiment ooit, maar zo onhandig was dat hij ‘zelfs geen hamburgertent zou kunnen runnen’. Opgegroeid in New York in een rijke Joodse familie, studies in Harvard, Cambridge en Göttingen maar toch met communistische rechtvaardigheidssympathieën.

Een gewetensvolle, hoogbegaafde wetenschapper die zich kantte tegen collega Kellers destructievere waterstofbom, maar er toch voor koos tot twee keer toe een burgerbevolking te vernietigen: 220.000 doden. Hiroshima om te tonen dat de bom er was en Nagasaki om te bewijzen dat ze zo nog lang konden doorgaan. Met als verantwoording: ‘They won’t fear it, until they understand it. And they won’t understand it, until they’ve used it.’

Een blinde visionair

Oppenheimer was een complexe man die van paarden hield, maar ook van Picasso en Stravinsky’s ‘Le sacre du printemps’. Hij las T.S. Eliots The Waste Land, doopte zijn nucleaire test ‘Trinity’ naar een gedicht van John Donne, hield van Franse literatuur, sprak Sanskriet en zelfs Nederlands. Hij was een visionair die blind was voor de realiteit waarin een man als senator McCarthy zijn communistenjacht was begonnen en de Duitse kernfysicus Klaus Fuchs niet alleen zijn collega was tijdens de Trinitytest, maar ook een spion voor de Sovjet-Unie.

‘There is nothing either good or bad, but thinking makes it so’, wist Hamlet ons al te vertellen. Visueel wordt deze wijsheid perfect geïllustreerd door Oppenheimers overwinningsspeech na Hiroshima. Terwijl hij zijn ploeg met woorden de hemel in prijst, ziet hij ze in beelden voor zich in een nucleaire hel verschroeien.

blockbusterart

Christopher Nolan is net zoals Dennis Villeneuve een cineast die blockbustercinema met arthouse kan verzoenen door ‘blockbusterart’ af te leveren. Geen geestdodende, infantiele kauwgom voor de ogen maar tot nadenken prikkelende films met intense psychologische karaktertekeningen en briljante vormgeving.

Zelf vindt Nolan zijn film ‘mentaal slopend’ met een matroesjka-popstructuur: elk verhaal is onderdeel van een reeks alsmaar kleinere in elkaar passende verhalen. Oppenheimer is een ‘tijdspringer’, zoals Billy Pilgrim in Slaughterhouse Five: naar het verleden vóór de Tweede Wereldoorlog in Berkeley waar Oppenheimer zijn kwantummechanicafaculteit opricht en naar het heden tijdens de Tweede Ooorlog en het Manhattanproject. De toekomst in zwart-wit gefilmd gaat over hoe Oppenheimer het slachtoffer wordt van Lewis Strauss (Robert Downey Jr.), voorzitter van de Atomic Energy Commission en McCarthy’s communistenobsessie.

Cinematografische parel

Zoals gebruikelijk bij Nolan, regisseur van Tenet, Interstellar en Inception, worden hogergenoemde paradoxen verpakt in een blits gemonteerde rollercoaster waarin subtiele karakterstudie toch primeert. We worden audiovisueel gebombardeerd met imposante beelden en een onheilspellende score waarin ook prangende stiltes een rol spelen. Vanzelfsprekend vereist Oppenheimer wat achtergrond en zal hij diegenen diep teleurstellen die dachten dat de eerste atoombom net op tijd — dankzij krachtpatser Vin Diesels rijkunst in Fast X — het Vaticaan ontweek en op de bodem van de Tiber tot ontploffing kwam.

Cillian Peaky Blinders Murphy, voor de zesde keer in een Nolanfilm maar nu in de hoofdrol, vertolkt de befaamde natuurfysicus. Kenneth Branagh is Niels Bohr, Nobelprijswinnaar voor de Natuurkunde (1922) en één van de grondleggers van de atoomfysica. Danny Deferrari is de Nobelprijswinnaar Fysica (1938) Enrico Fermi. Benny Safdie, de vader van de waterstofbom Edward Teller en last but not least, Tom Conti als Albert Einstein. Gary Oldman is president Truman. Emily Blunt is Oppenheimers vrouw Kitty en Florence Pugh diens minnares Jean Tatlock. Een plejade aan sterren, onder wie ook nog Matt Damon en Rami Malek, die bekende historische personen vertolken met Robert Downey jr. in de Oscarwaardige rol van Oppenheimers hypocriete antagonist Lewis Strauss.

Political Science

Maar waar komt nu dat citaat uit de titel vandaan? Uit de meest cynische én sarcastische visie op een nucleaire holocaust: Randy Newmans Political Science ‘Let’s drop the big one, and see what happens …Boom goes London, boom Paris, more room for you and more room for me, and every city the whole world round will just be another American town.’ Je hoort het Trump zo meezingen tijdens een volgende ambtstermijn.