Overwinsten en de val van Antwerpen

Het woord ‘overwinsten’ duikt steeds vaker op in de media. Voorlopig wordt het vooral gebruikt in de context van stijgende energieprijzen, maar de term is natuurlijk op elke bedrijfstak van toepassing.

In tijden van inflatie en economische crisis is het dan ook populair om de schuld voor een dalende koopkracht te leggen bij het ‘overdreven winstbejag’ van bedrijven en handelaars. Politici menen dat zij het verschil tussen ‘normale winst’ en ‘overwinst’ kunnen bepalen, en daardoor de burgers en hun portemonnee kunnen beschermen tegen de boosaardige machinaties van ondernemers.

Om te weten hoe dit gaat aflopen, kunnen we de geschiedenis bestuderen. Bijvoorbeeld het kleine en bevattelijke boekje Forty centuries of wage and price controls. How not to fight inflation van Schuettinger en Butler. Dit boekje verscheen in 1978 en was opgedragen aan de grote monetarist en inflatiespecialist Milton Friedman. Een van de passages uit het boek gaat over de Koekenstad.

Het beleg van Antwerpen

Van 1584 tot 1585 was Antwerpen onder beleg door de Spaanse Habsburgers onder de hertog van Parma. De hertog maakte scheepvaart op de Schelde moeilijk, hoewel hij in het begin van de belegering de toevoer niet volledig kon afsluiten. Voedsel werd snel schaars in de stad, hetgeen de prijzen deed stijgen. Hierdoor werd het natuurlijk ook aantrekkelijker voor handelaars om – ondanks het risico – toch voedsel naar de stad te brengen. Voor genoeg munten zagen die vijandelijke kanonnen op de oever er plots veel minder angstaanjagend uit.

De leiders van Antwerpen in die tijd beslisten echter om deze ‘overwinsten’ te verbieden. Om de bevolking te ‘beschermen’ tegen de hoge prijzen, werd beslist om een maximumprijs op te leggen voor voedsel. Het gevolg, zoals altijd wanneer politici dit soort maatregelen nemen, was natuurlijk catastrofaal.

De lage winstmarges van de periode voor het beleg wogen niet op tegen het risico om door de kanonnen van Parma naar de bodem van de Schelde gestuurd te worden. De handelaars stuurden hun kat, de toevoer stopte. Na verloop van tijd slaagden de Spanjaarden erin om de Schelde volledig te blokkeren en al snel was het voedsel op. De stad moest zich overgeven om hongersnood te vermijden. Maar ze waren er toch maar lekker in geslaagd om overwinsten te vermijden!

De effecten van prijscontroles

Het eerste effect van de prijscontroles was dus het gebrek aan stimulans voor kooplui. Het tweede perfide effect was dat de burgers hun consumptiepatroon niet aanpasten aan de schaarste. Historicus John Fiske concludeert: ‘… de opgelegde lage prijzen verhinderden elke terughoudendheid bij de burgers. Niemand vond het nodig om te besparen. De stad leefde dus in een goede stemming, tot plots alle provisies op waren’. Misschien zou een moderne Antwerpenaar wel zeggen dat het de fout van de sossen was?

Wanneer politici gaan bepalen wat eerlijke winst is en wat overwinst is, worden de normale prijssignalen van de vrije markt uitgeschakeld, en wordt de economie eigenlijk een planeconomie onder controle van de bureaucraten. Ondernemers en bedrijven zullen geen stimulans krijgen om te investeren in sectoren die onderhevig zijn aan prijscontroles. Hoe een zulke planeconomie zal eindigen, kan u vragen aan de huidige of voormalige inwoners van Oost-Duitsland, Rusland, Noord-Korea, Cuba, Venezuela, Vietnam, Cambodia, Zimbabwe, Roemenië, …