Secularisme, een onvoltooid proces

Secularisme is het principe waarbij de staat en de Kerk zich niet met elkaar bemoeien. Waarbij religieuze instanties en overheid geen (structurele) invloed op elkaar uitoefenen. Het ‘Wij zijn conservatief’ collectief beroept zich in het manifest (en in menig debat over dit manifest) op dit belangrijke begrip. Het zou de islamcritici en de doemdenkers gerust moeten stellen. Samen met de liberale rechtsstaat zorgt het secularisme ervoor dat religie de Westerse waarden, of de Westerse samenleving zoals we die al vele decennia kennen, niet zal ondermijnen. Is dat zo? Zijn we principieel beschermd?

In een eerste stuk op Doorbraak haalde ik reeds de té theoretische benadering aan van deze begrippen in het manifest. In een tweede stuk stelde ik vragen bij de onfeilbaarheid van de liberale rechtsstaat. In dit derde stuk ga ik wat dieper in op die seculiere rechtsstaat die moet voorkomen dat God de samenleving mee besturen mag.

Co-ouderschap na de scheiding

Secularisatie is een proces dat al even aan de gang is en dat sinds de Franse revolutie erg belangrijk is geweest. De invloed van de Kerk mocht zich niet meer tot de wetgevende en de uitvoerende macht uitstrekken. Vandaag noemen we onze Westerse (Vlaamse) samenleving een seculiere samenleving. Dus de Kerk en de staat zijn uit de echt gescheiden? Dat zal wel zo zijn, maar onder welk contract waren ze getrouwd? Gemeenschap van goederen? Hoe is de boedel verdeeld? En wat met de miljoenen kindjes die ze hadden rondlopen, de burgers? Co-ouderschap?

God is overal

Het lijkt er alleszins op dat vadertje staat zich heeft laten ringeloren door moedertje Kerk tijdens de (vecht)scheiding. Hoewel de overheid de samenleving volgens het seculiere principe zou kunnen besturen, heeft de Kerk in zowat alle domeinen nog iets in de pap te brokken. Hoe komt dat? De Kerk heeft toch geen beslissingsrecht op welk beleidsdomein dan ook en kan toch enkel wegen via haar organisatie en de leden die ze vertegenwoordigt, zoals elke andere belangengroep? Fout! De Kerk en bij uitbreiding religie heeft onrechtstreeks macht toebedeeld gekregen via tal van belangrijke overheidsdomeinen. Denk maar aan alle organisaties die volledig of gedeeltelijk overheidsgebonden zijn en die onder de christelijke vlag werken. De KUL, het katholieke onderwijs, beweging.net (vroegere ACW) met al haar suborganen, enkele hospitalen waaronder het UZ Leuven, …

Natuurlijk is het religieuze aspect binnen deze instanties erg op de achtergrond geraakt, maar dat is dan louter de verdienste, of beter het gevolg,  van de evoluerende samenleving en niet van het opgelegde secularisme. Trouwens, de ziel van Christus dwaalt in sommige van die organisaties nog rond. Vraag dat maar aan Mieke Van Hecke (Katholiek onderwijs).

Wat indien religie opnieuw meer betekenis krijgt binnen deze organisaties? Wat als de christelijke waarden meer worden uitgedragen náár en verwacht worden ván hun leden? Wat als andere religies ook eigen organisaties met publieke macht opeisen? Vergeet niet dat deze organisaties verlengstukken zijn van de overheid en een enorme invloed hebben op de samenleving.

Gesubsidieerde goddelijke feestjes

Het gros van het feestdagenstelsel heeft een katholieke betekenis. Het kan misschien wel zijn dat weinigen de christelijke betekenis ervan vieren, maar we zijn wel met ons allen betaald thuis om het te kúnnen doen. Het mee versieren en aankleden van deze feestjes ter ere van God lijkt ook een jaarlijkse bezigheid van de lokale overheden. Ik zeg niet dat alle christelijke tradities overboord gegooid moeten worden, maar een seculier feestdagenstelsel kan je dat niet noemen.

Indien onze rechtsstaat écht zo liberaal zou zijn als het ‘Wij zijn conservatief’-collectief doet geloven, dan is het best legitiem dat bijvoorbeeld moslims deze feestdagen-discriminatie aankaarten en het feestdagenbeleid gelijk behandeld willen zien.

Ik kan mij meer dan voldoende momenten voor de geest halen die gevierd kunnen worden en die niet in het teken staan van religie. To be seculier or not to be seculier.

Bij een scheiding hoort alimentatie

Vadertje staat gaf zijn ex niet enkel heel wat (onrechtstreekse) macht over hun kinderen, de burgers. De overheid voorzag ook in financiering. Jaarlijks zou dit om en bij de €350.000.000 bedragen. Een aanzienlijk deel daarvan stroomt via de Kerkfabriek, een lokaal niveau bestuurd door Kerk én overheid. Naast wedden en nutskosten, gaat het overgrote deel naar de instandhouding van de gebouwen. Onder het mom van erfgoed lijkt dit erg normaal. Toch zou de Kerk de gebouwen die al dan niet haar eigendom zijn, maar waarover ze althans al eeuwen vruchtgebruik heeft, op eigen kosten kunnen onderhouden. En aangezien de Kerk elke paar kilometers wel ergens een woonst voor God wilde bouwen, is het nu wel makkelijk om te teren op de instandhouding van erfgoed via de overheid.

En daar zijn we weer: wat indien andere religies ook gebedshuizen nodig hebben? En die huizen hebben ook onderhoud nodig… Discriminatie is niet mooi in een liberale rechtsstaat.

De totale subsidie voor religies zou iets van een €450.000.000 bedragen. Niet mis voor een seculiere rechtsstaat.

Geloof herkennen is seculier… religie erkennen niet

Geloof betekent de overtuiging in het bestaan van een kracht, meestal positief, die het leven (mee) bepaalt. Dit kunnen goden zijn, maar evengoed andere krachten zoals Scientology in de kracht van het menselijke bewustzijn gelooft. Mensen kunnen, al dan niet beïnvloed door de medemens of door ervaringen, geloven dat er onverklaarbare krachten aanwezig zijn die een belangrijke rol spelen in het bestaan. Dat mag.

Wanneer rond zulke overtuiging een hele structuur wordt opgezet met leiders, leden, financiering, regelgeving en uitbreidingsdoelen, spreekt men over religie. Dit is veel gevaarlijker en dat heeft de geschiedenis reeds bewezen. Indoctrinatie, discriminatie, machtsmisbruik, afpersing en intransparante financiering maakten allemaal reeds deel uit van religieuze organisaties.

Het erkennen of niet erkennen van religies door de overheid kan men moeilijk een seculiere handeling noemen. Nog vreemder wordt het wanneer men beseft dat er, naast de erkenning (met nogal wat voordelige gevolgen voor de erkende religie), ook zoiets bestaat als IACSSO. Dit is de wet ter bestrijding van sektes die als volgt geformuleerd wordt: “Elke groepering met een levensbeschouwelijk of godsdienstig doel, of die zich als dusdanig voordoet en die zich in haar organisatie of praktijken, overgeeft aan schadelijke onwettige activiteiten, het individu of de samenleving schaadt of de menselijke waardigheid aantast”.

Sta mij toe om te betwijfelen dat erkende religies zich in onze samenleving nooit schuldig maken aan inbreuken tegen de wetgeving. Het verbieden van religies lijkt mij geen goed idee, maar het tegenovergestelde doen, namelijk erkennen, is dat evenmin. Laat religies vzw’s zijn die zelfstandig bestaan. Zij zijn dan even gebonden aan alle wettelijke voorwaarden als alle andere verenigingen.

De overheid discrimineert de Goden

Een probleem dat door de erkenning wordt gecreëerd is geloofsdiscriminatie. De erkenning an sich, maar ook de invulling van de erkenning zorgt voor een ongelijke behandeling van de verschillende religies. Neem nu de feestdagen. In een samenleving waar religies niet erkend (of veroordeeld) hoeven te worden, zou een traditioneel feestdagenstelsel geen reden tot discriminatie zijn. Door de erkenning van religie wordt het dat wél. Zo mag je ook als ouder een kind dat je pas later erkent niet discrimineren op basis van reeds bestaande gebruiken die een voordeel voor je eerste kinderen betekenen. Die voordelen moeten dan opnieuw evenredig verdeeld worden over alle erkende kinderen, ongeacht wie al het langst erkend is.

Op basis van de vele geloofsdiscriminaties zouden gelijkschakelingen kunnen worden geëist, die allen indruisen tegen het principe van het secularisme.

Apostelen kunnen nog steeds meebesturen

Ik ben aangekomen bij zowat het minst seculiere aspect van onze samenleving: politieke partijen. Religieus geïnspireerde partijen of zelfs simpelweg religieuze partijen zijn toegelaten om deel te nemen aan het democratische proces. De ons bekendste partij is CD&V, een afkooksel van het vroegere Katholieke Verbond van België. Maar vergis u niet, de C staat nog steeds voor Christelijk. Er is ook een islamitisch voorbeeld dat desondanks haar marginaliteit vooral bekend is geraakt door enkele extreme standpunten te verkondigen: partij ISLAM. Kan het nog iets duidelijker?

Ik ga ervan uit dat religieuze partijen een religieuze stempel willen drukken op het beleid. Hoe zorgt het secularisme ervoor dat dit onmogelijk wordt gemaakt? En indien het onmogelijk zou zijn, waarom dan alle moeite en kosten doen om een religieuze partij te hebben?

Als de apostelen in het parlement zetelen, dan vrees ik voor het secularisme…

Absoluut secularisme

Voor mij betekent een absolute seculiere samenleving dat religie nooit en nergens (lees: noch door middel van facilitering, noch door middel van financiering) in relatie kan staan tot de overheid. Nooit. Nergens.

Concreet betekent dit dat religies geen speciale en voorzichtige behandeling zouden krijgen. Erkenningen zijn niet nodig. Veganisme wordt ook niet erkend, doch het bestaat en er zijn veel mensen die overtuigd veganist zijn. Zij kunnen blijkbaar in onze samenleving overleven zonder speciale voorkeursbehandeling.

Elke organisatie die zich duidelijk, al was het in de naamgeving, profileert als religieus of die de religieuze achtergrond benadrukt, lijkt mij in een absoluut secularisme onmogelijk aanspraak te kunnen maken op publieke middelen, laat staan op publieke machtsfuncties.

Religie, het gestructureerd geloven in iets, zou in een échte seculiere rechtsstaat als een potentiele bedreiging van de democratische samenleving aanzien worden, net zoals men doet bij andere groeperingen die eigen leefregels voorschrijven voor hun leden. Dit houdt in dat de overheid steeds op haar hoede is en ingrijpt indien rechten of plichten worden geschonden.

Geloof en religie zouden als aparte begrippen worden bekeken. Geloof an sich is onschadelijk, menselijk en behoort tot eenieders vrijheid en recht. Religie is de vzw die geloof als product in de markt zet.

Ik ben voorstander van een absoluut secularisme. Op z’n minst dient dit belangrijke principe afgebakend te worden.

Allah vult de hiaten op

Alle begrippen waarop onze samenleving gestoeld is, worden meer dan ooit in vraag gesteld. Het liberalisme, het secularisme, waarden en normen, … allemaal lijken ze te wankelen op hun grondvesten. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de opkomst, zeg maar terugkomst, van religie in onze samenleving. Deze keer gaat het om de Islam. Het liberalisme en het secularisme zorgden ervoor dat het katholicisme haar greep verloor op de samenleving, maar het proces werd stopgezet omdat er geen aanzienlijke problemen waren. Allah legt die onafgewerkte structuur nu bloot, maar dat had evengoed een andere onzichtbare kracht kunnen zijn. Tijd om het proces terug op te starten, zodat ook Allah en God zich niet hoeven bezig te houden met het sturen van de samenleving en al hun kracht kunnen steken in het helpen van mensen in nood.

Het conflict der begrippen

Als slot van mijn 3 reacties op Wij zijn conservatief wil ik nogmaals de nadruk leggen op de theoretische benadering van de belangrijkste pijlers uit het manifest: liberale rechtsstaat, democratische rechtsstaat en seculiere rechtsstaat.

We leven blijkbaar in een rechtsstaat die deze 3 begrippen conflictloos hanteert, maar het tegendeel is waar. De betekenis in de absolute vorm van de ene conflicteert met de absolute betekenis van de andere.

En als we de termen niet in hun absolute vorm naast elkaar kunnen gebruiken, dan moeten we ze afbakenen. Dat is altijd zo.