Straffe madammen aan de oevers van de Nijl

Aan de oevers van de Nijl bloeit ‘entwat’. ‘Kandaka’ noemden ze hen: sterke vrouwen. Een eretitel voor de koninginnen van het oude Afrikaanse Koninkrijk Nubië. Vaak waren ze ook legeraanvoerders: strijdvaardige koninginnen die heersten over een gebied in het noordoosten van Afrika langs de Nijl, van het zuiden van Egypte tot… Khartoem. De vrouwen vervulden destijds een belangrijke rol en hadden erg veel macht.  Legendarisch! Dat worden dan snel mythes. In Soedan maken ze nu opnieuw ophef. En dat in het gezegende jaar 2019.

Wereldnieuws

1973.  Een 29-jarige vrouw wordt Staatssecretaris van Jeugd, Sport en Sociale Zaken in de Republiek Soedan. Dat was toen sensationeel wereldnieuws — in een land waar vrouwenrechten op een laag pitje staan en waar 90 % van de vrouwen toen nog analfabeet was. Haar naam: Fatima Abdel Mamoud.

Fatima Abdel Mamoud was een gelukskind: zij had de kans om te studeren aan de universiteit van Moskou en behaalde er met glans het diploma van kinderarts. Ze had voldoende plichtsbesef om terug te keren naar haar geboorteland en zich daar dienstbaar te stellen voor de mensen die haar dierbaar waren. Ze werd lid van de Soedanese Socialistische Democratische Unie en zetelde 10 jaar in het parlement.

Fatima for President!

Jaren later, in 2010, doet ze mee aan de presidentsverkiezingen: de eerste échte verkiezing sinds 1986 waarin ook kandidaten van oppositiepartijen konden deelnemen. Ze had wel wat onwil te overwinnen en moest optornen tegen verzet van de organiserende macht: het Nationale Verkiezingscomité verklaarde aanvankelijk haar kandidatuur ongeldig vanwege het ontbreken van enkele stempels… Een samenzwering tegen vrouwen, noemde Fatima het en ze trok furieus naar het Hof van Beroep dat uiteindelijk niet anders kon dan haar kandidatuur wettig te verklaren. Anekdotiek — ja, ook al is ze veelbetekenend.

De verkiezing werd gewonnen door zittend president Omar al-Bashir — de man die nu enkele dagen geleden afgezet werd door het leger. Fatima behaalde toen 30562 stemmen, wat slechts 0,30% vertegenwoordigde. Haar symbolisch kandidaatschap betekende echter veel voor de Soedanese vrouwen, die in een islamitische staat op weinig rechten kunnen rekenen. En dankzij Fatima zich bewust werden van de noodzaak tot ontvoogding en verdere emancipatie. Fatima zou zich overigens nog tot 2017 — een jaar voor haar dood — inzetten voor de UNESCO Chair for Women in Science and Technology. Daarom: Fatima Abdel Mamoud, kandaka!

Straatrevolte

Na maandenlang straatprotest — de regering spreekt van 38 doden, organisaties als Human Rights Watch schatten het aantal veel hoger — werd president al-Bashir, die dertig jaar aan de macht was, uiteindelijk vervangen door een andere militair, met name de Minister van Defensie Ahmed Awad Ibn Auf. Ondertussen — na één dag — diende deze ook al noodgedwongen op te stappen.

Het massale burger-straatprotest (over het hoe en waarom leest u meer in dit artikel van Michael Domen) bleef immers aanslepen: de ene dictator vervangen door een kompaan-met-een-andere-naam, neen, de bevolking neemt dat niet langer. Zowel Al-Bashir als Ibn Auf worden overigens door het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag verdacht van oorlogsmisdaden: telkens opnieuw weigert de regering hen uit te leveren.

Opvallend was het massale protest door een overgrote meerderheid van vrouwen. Dat zou niet verwonderlijk mogen zijn. Soedan kent een lange geschiedenis van islamitische vrouwonderdrukking. Er zijn onder de sharia  strikte kledingvoorschriften, vrouwenbesnijdenis blijft er een wijd verspreid ritueel en vrouwen mogen bijvoorbeeld niet gezien worden met een man, tenzij hij familie is. Soedanese NGO’s spreken van 15000 vrouwen die alleen al in 2016 (!) nog veroordeeld werden tot geseling. Vooral vrouwen hebben dus veel te winnen bij een omverwerping van het regime. Ook zij blijven hopen op verandering.

Een foto werd alvast een icoon en ging viraal op sociale media: Alaa Salah, 22-jarige architectuurstudente,  gekleed als een Nubische koningin in een lang wit gewaard en gouden maan-oorringen, op het dak van een auto, oproepend tot ‘Thawra’ (revolutie). Ze wordt nu al het vrijheidsbeeld van Soedan genoemd. Een ware ‘kandaka’!

‘Ik wilde op de auto staan en mensen toespreken. Ik wilde me uitspreken tegen racisme en tegen tribalisme in al zijn vormen. Ik wilde spreken in naam van de jeugd en zeggen dat Soedan voor iedereen is.’

Mannelijke frustratie

De Volkskrant meldt hierover dat de frustratie van mannelijke demonstranten — zeg maar, de Johan Sanctorummen van Soedan — toeneemt, omwille van de overweldigende media-aandacht voor een vrouw! Niet ’thawra’ (revolutie), roepen zij, maar ‘awra’: schaamte! Ja, dat moet wat zijn, die internationale bewondering voor een vrouw, in een land als Soedan! Die obscene, geobsedeerde westerse media toch! 
Ook een historicus aan de Universiteit van Cambridge, gespecialiseerd in Soedan, Arthur al Seraf, noemt op twitter de aandacht voor ‘kandaka’ Salah ‘heel frustrerend!’

Dat neemt niet weg dat de mannen in de straten roepen: ‘Het regime zal vallen en wij trouwen, wij trouwen de kandaka’s!’

Beloftes

Hoe het verder moet in Soedan is onduidelijk. De kersverse militaire overgangsraad, onder (voorlopige) leiding van luitenant-generaal Abdel Fattah Abdelrahman Burhan, probeert alvast de rust te herstellen: gearresteerde betogers werden vrijgelaten, het uitgaansverbod en de avondklok werden opgeheven. Binnen de twee jaar zou de macht overgedragen worden aan een burgerlijke regering, zo is de belofte. Of dat een verdere democratisering zal bevorderen is nog maar de vraag.

Een republiek van staatsgrepen

Soedan riep zichzelf in 1956 uit tot een onafhankelijke republiek: haar eerste ontwerp van grondwet beloofde een parlementair stelsel, vrije verkiezingen en vrije oppositie. Het zou anders uitdraaien. Het leger bleek telkens de vijand van elke mogelijke ontvoogding. De republiek wandelde van de ene militaire staatsgreep naar de ander, waarbij elk democratisch proces in de kiem gesmoord werd.

De vraag blijft dus of het deze keer anders zal verlopen? Kandaka’s zullen in de strijd naar meer burgerrechten een belangrijke rol blijven spelen. Als de vrouw wint, wint namelijk de hele samenleving.

Lees ook: Een Soedanese Lente? van Michael Domen