Van Chinees belang naar ons belang

We staan voor twee gigantische uitdagingen in Europa: onze economie moet groeien om de welvaartskoek groot genoeg te maken voor iedereen, én we staan voor een ongeziene duurzame transitie. We kunnen beiden tegelijk aanpakken via Europese strategische autonomie. We moeten het vooral zélf doen.

De voorbije crisissen maakten duidelijk dat het absoluut neoliberaal geloof in ongebreidelde globalisering en vrijhandel op zijn limieten botst. We zijn naïef geweest. We gingen in Europa te lang mee in het paradigma dat wereldhandel automatisch zou zorgen voor wereldwijde stabiliteit. Maar we evolueerden naar een wereld met enkele grote economische en politieke blokken die steeds meer alleen naar hun eigen belangen kijken en de eigen economie beschermen.

Wendbaar

De massale Chinese subsidies voor groene technologie of de Amerikaanse Inflation Reduction Act (IRA) zijn niet onschuldig. Beschikbare grondstoffen worden zelfs quasi-machiavellistisch ingezet als geopolitiek wapen. De recente Chinese exportban op grafiet, een essentieel onderdeel van batterijen, is daar een goed voorbeeld van.

Of het nu gaat om mondmaskers in de coronacrisis, chips voor onze automobiel- en energiesector, militair materieel voor Oekraïne of onze energievoorziening. Telkens zijn wij in Europa te afhankelijk van anderen. Dat geldt ook op vlak van de klimaattransitie. Waar anderen al snel doorhadden hoe die noodzakelijke transitie economische en geopolitieke winst kunnen opleveren, bleef Europa passief.

Onze Europese economie, met sterke traditionele industriële sectoren, wordt door de klimaatcrisis sneller dan ooit gedwongen zichzelf te heroriënteren, maar aarzelt. Terwijl China en de VS zich wendbaarder tonen.

Zonnepanelen

Een treffend voorbeeld hiervan is het marktaandeel van Chinese omvormers voor zonnepanelen: de vijf grootste leveranciers zijn allemaal Chinees en waren in 2022 goed voor 71 procent van de totale wereldwijde handel in omvormers. Slechts 10 procent van de Europese vraag naar zonnepanelen wordt gedekt door eigen productie.

Ook op het gebied van elektrische voertuigen lijkt China sneller te schakelen: het marktaandeel van Chinese elektrische auto’s in de EU is gestegen van 0,5 procent in 2019 naar 3,9 procent in 2021, tot 8,2 procent dit jaar. Wat voor zin heeft het om een auto met een verbrandingsmotor die op Arabische brandstoffen rijdt, te vervangen door een elektrisch voertuig met Chinese batterijen: willen we de ene afhankelijkheid inruilen voor de andere?

Fossiele brandstoffen

Ook op vlak van technologieveiligheid zijn er risico’s. Recent was er bijvoorbeeld nog het nieuws over een mogelijke cyberaanval via het uitschakelen van Chinese PV-omvormers in Europa. Dat zou zelfs kunnen leiden tot een black-out op Europese schaal. Economie en geopolitiek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Tijd dus om de naïviteit af te schudden. En Vlaanderen kan daarbij een cruciale rol spelen.

Het verminderen van onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, voor 90 procent van buiten de EU, en het tegelijk versnellen van de groene transitie vereist wel miljardeninvesteringen in klimaatneutrale energieproductie, netversterkingen en technologische ontwikkeling. Maar in ruil versterken we wel structureel onze handelsbalans door het vermijden van dure import: in 2021, vóór de energiecrisis, importeerde de EU alleen al uit Rusland 120 miljard euro aan fossiele brandstoffen.

Daartegenover staat dat de nieuw geïnstalleerde zonne-energie- en windenergiecapaciteit enkel in de periode 2021-2023 de Europese elektriciteitsconsumenten 100 miljard euro heeft bespaard door de duurdere fossiele brandstoffen te vervangen. Nu moeten we werk maken van een Europese productie van hernieuwbare energietechnologie. Energyville moet dus van onderzoekscentrum omturnen naar een industrieel project. Zo kan streven naar strategische autonomie hand in hand gaan met de strijd tegen klimaatverandering, de bescherming van onze koopkracht en het realiseren van economische groei.

Onhaalbare doelstellingen

Technologische innovatie is een van onze sterktes. Daar moeten we op bouwen. We zijn nu al de Europese innovatiekampioen als het over O&O-investeringen gaat. Nu moeten we daar ook de economische vruchten van plukken. Onze Europese en Vlaamse industrie en landbouwsector behoren dankzij toptechnologie tot de productiefste én meest klimaatperformante ter wereld. Laat ons daar verder op inzetten.

Laat ons wereldbefaamde onderzoekscentrum SCK-CEN de leiding nemen om in Europees verband kleine en modulaire nucleaire reactoren van de vierde generatie te produceren. Laat ons onze ambitieuze bedrijven ondersteunen in plaats van weg te jagen met onhaalbare doelstellingen of veroordelingen. Denk maar aan ArcerlorMittal in Gent dat tegen 2030 jaarlijks bijna 4 miljoen ton CO₂ minder wil uitstoten, of BASF in Antwerpen dat tussen 2025 en 2035 14 megaton CO₂ (goed voor elk jaar opnieuw 1,5 procent minder uitstoot in België) wil afvangen en opslaan. Ze verdienen geen hoon, maar steun.

Circulaire economie

Ook inzetten op een circulaire economie is cruciaal voor onze autonomie. Streven naar strategische autonomie voor en beschikbaarheid van kritieke grondstoffen zoals kobalt, lithium en grafiet, is essentieel voor technologieën die bijdragen aan de groene en digitale transitie. Door waardevolle metalen en materialen uit stedelijk afval te halen (urban mining), kunnen we onze afhankelijkheid van import van zeldzame aardmetalen verminderen. Ook moeten we afvalwater niet meer als afval beschouwen, maar als bron van waardevolle grondstoffen: water, energie en nutriënten. Aquafin, maar ook Ekopak is daarin pionier.

Inzetten op meer circulariteit alleen, zal de groeiende vraag naar grondstoffen evenwel niet dekken. Als Europa het echt meent met strategische autonomie, de energietransitie en decarbonisatie, moet ze durven nadenken over eigen verantwoorde mijnbouw. Dat is een dubbele win: we worden minder afhankelijk van derde landen, en verminderen tegelijk de impact op het milieu en het klimaat door een alternatief te bieden voor mijnbouw elders in de wereld, vaak onder bedenkelijke omstandigheden op vlak van mensenrechten en milieu.

Buitenlandse regimes

Dat kan en moet met Europees geld. We moeten het aandeelhouderschap van bedrijven in cruciale sectoren, zoals onze energievoorziening en -netten, beschermen tegen inmenging van bedenkelijke buitenlandse regimes. Chinese aandeelhouders hebben geen plaats in het bestuur van onze netbeheerders. Laat ons het privékapitaal activeren, zowel bij bedrijven als bij burgers. Elia en Fluxys spelen een leidende rol in de Europese energietransitie. Geef en hou dat kapitaal in Vlaamse en Belgische handen.

Onze Vlaamse economie moet inzetten op innovatie, de ontwikkeling van een eigen strategische energie-, industrie- en voedselproductie. En ja, dat mag wat kosten. Maar dan moeten we slim investeren. Gedaan met blind subsidies strooien naar Chinese of andere niet-Europese producten, maar kiezen voor Vlaamse en Europese autonomie met als sleutelwoorden innovatie, circulair en energie-onafhankelijkheid. Geen groene ‘degrowth’, rode ‘agrowth’, maar wel ‘owngrowth’: eigen groene groei. Dat is onze toekomst.