Vandaag 1215: Magna Carta afgekondigd, basis van de Europese democratie

Op 15 juni 1215 ondertekent de Engelse koning Jan zonder Land de Magna Carta, het ‘Grote Handvest’ dat aan zijn leenmannen vrijheden toekent. Het verdrag wordt getekend in een weiland bij Runnymede, nabij Windsor en onmiddellijk bekendgemaakt. Eigenlijk is het een basis-leenovereenkomst over vrijheden en rechtspraak die hiermee wordt bezegeld. Ze werd door zijn Engelse leenmannen afgedwongen, omdat zij vonden dat de koning absolutistisch regeerde en zijn macht misbruikte.

De Magna Carta legt voor het eerst gedetailleerd vast op welke manier de absolute macht van de koning beperkt wordt bij belastingheffing, feodale rechten en rechtspraak. Ook wordt het gewoonterecht in ere hersteld om koninklijke willekeur tegen te gaan. De Magna Carta bevat bindende regels over zaken als persoonlijke vrijheden, het statuut van de kerk en van de edelen, de rechtspraak op basis van wetgeving en de wijze van belastingheffing. Algemeen wordt dan ook aangenomen dat de Magna Carta de hoeksteen van Engelse vrijheid, recht en democratie is, of althans toch het beginpunt. Het is een van de beroemdste documenten uit de Europese geschiedenis en een basisdocument van de democratie in Europa.

Juridisch is de Magna Carta in Engeland nog altijd van kracht. Ze maakt ook school in onze gewesten. Vanaf nu worden dergelijke afspraken vaker wettelijk vastgelegd in een keure, zoals de Keure van Kortenberg in 1312. Ter bevestiging moeten pas aangetreden vorsten deze rechten onder ede bevestigen bij hun installatie, zoals Johanna van Brabant en haar echtgenoot Wenceslas van Luxemburg deden met de Blijde Inkomst van 1356 in het hertogdom Brabant. In deze laatste was een recht van opstand opgenomen, waar het Plakkaat van Verlatinghe in 1581 dan ook een beroep op doet: de 17 provinciën van de Habsburgse Nederlanden zetten koning Filips II van Spanje af als hun heerser. Dit wordt algemeen beschouwd als de onafhankelijkheidsverklaring van de Nederlanden.