Vandaag 1589: Christoffel Plantijn overleden, Vlaams drukker van wereldformaat

Op 1 juli 1589 overlijdt in Antwerpen Christoffel Plantijn, wereldberoemd drukker, op de leeftijd van 69. Hij is geboren in Saint-Avertin, in de Loirestreek, en leert de stiel in Normandië. Plantijn vestigt zich in 1549 in Antwerpen, waar hij in 1550 stadsburger wordt.

In 1555 richt hij zijn eigen drukkerij op. Het was een van de grootste van zijn tijd en wordt beschouwd als de eerste industriële boekdrukkerij. Ze beschikt over maar liefst 16 drukpersen en heeft meer dan 80 werknemers. Plantijn publiceert tijdens zijn leven meer dan 1000 geschriften, waaronder de baanbrekende wereldkaart van Gerard Mercator.

In 1562 geeft hij zijn viertalig woordenboek Dictionarium Tetraglotton uit (Latijn – Grieks – Nederlands – Frans), maar datzelfde jaar wordt Plantijn beschuldigd van het drukken van een ketters werk. Hij vlucht voor een jaar naar Parijs. Het vermoeden van ketterij wordt weggenomen en hij krijgt de steun van koning Filips II van Spanje om de beroemde Biblia Polyglotta te drukken. Die bevat de bijbeltekst parallel in de vijf talen: Latijn, Grieks, Hebreeuws, Oud-Syrisch en Chaldeeuws (1567-1572). In 1573 publiceert hij zijn Thesaurus Theutonicae linguae. Schat der Neder-duytscher spraken, een woordenboek dat 40 000 trefwoorden bevat, met vertaling van het Nederduits in het Latijn en het Frans.

Plantijn maakte van zijn uitgeverij een ontmoetingsplaats voor belangrijke humanisten zoals Justus Lipsius. In 1570 krijgt hij van de streng katholieke Filips II en van de kerk het monopolie om alle liturgische boeken voor Spanje en de door Spanje bezette Nederlanden te drukken en uit te geven. Om aan de chaos van de oorlog te ontsnappen trekt Plantijn in 1583 naar het Noorden. Hij organiseert de persen van de universiteit van Leiden en wordt tevens benoemd tot drukker van de Staten-Generaal van de Nederlanden.

In 1585 keert Christoffel Plantijn naar Antwerpen terug. Na zijn dood in 1589 neemt zijn schoonzoon, Jan Moretus (latinisering van ‘Moerentorf’), het bedrijf over. De drukkerij is bewaard als het Plantin-Moretusmuseum en wordt in 2005 toegevoegd aan de UNESCO Werelderfgoedlijst. In augustus 1996 was de asteroïde (6808) Plantijn al naar hem vernoemd.

De meest recente Plantijn-biografie is die van Sandra Langereis, De woordenaar: Christoffel Plantijn, ’s werelds grootste drukker en uitgever (Uitgeverij Balans, Amsterdam, 2014). Afgezien natuurlijk van het Suske en Wiske-album De geplaagde Plantijn, 2023.