Vandaag 1736: Gabriel Fahrenheit overleden, de concurrent van Anders Celsius

Op 16 september 1736 overlijdt in Den Haag de Duitse natuurkundige Gabriel Fahrenheit; hij is 50. Hij is geboren in Danzig, maar woont en werkt in Amsterdam. Daar maakt hij in 1714 de eerste goed afleesbare thermometer. Zijn ‘schaal van Fahrenheit’ was lange tijd gangbaar in Europa en is dat nog altijd in de VS. Bij ons werd ze verdrongen door de Celsius-temperatuurschaal, genoemd naar de Zweedse astronoom Anders Högen (1701-1744), beter bekend onder zijn gelatiniseerde naam Anders Celsius.

Fahrenheits ouders sterven vroeg, waarschijnlijk door het eten van giftige paddenstoelen. Daarna begint Fahrenheit, op aandringen van zijn voogd, een stage als koopman in Amsterdam. Vanaf 1707 reist hij naar Danzig, Dresden, Leipzig en Berlijn.

In 1717 vestigt Fahrenheit zich in Amsterdam als glasblazer om barometers, hoogtemeters en thermometers te produceren en te verkopen. Hij werkte op de Keizersgracht, waar de Russische tsaar Peter de Grote hem een bezoek brengt. Vanaf 1718 geeft hij thuis lezingen over scheikunde, optica en hydraulica. De Royal Society in Londen benoemt hem in 1724 tot ‘fellow’.

Fahrenheit ontwikkelt nauwkeurige thermometers met 3-punts kalibratie (Fahrenheit-schaal) en start daarmee de thermometrie op. Aanvankelijk gebruikt hij alcohol als thermometersubstantie, maar vanaf 1714 gebruikt hij ook kwik. Zo vindt hij de kwikthermometer uit. Die bestond al, maar Fahrenheit maakt hem nauwkeurig en algemeen toepasbaar. Als nulpunt van zijn schaal gebruikt hij de laagste temperatuur die hij kon bereiken met een ijskoud mengsel van ijs en zout: −17,8 °C.

In 1721 ontdekt hij dat water aanzienlijk tot onder het vriespunt kon worden gekoeld zonder te bevriezen. Dit wordt ‘onderkoeld water’ genoemd. Gabriel Fahrenheit bouwt ook een hydrometer (die de dichtheid van vloeistoffen meet), een pyknometer (voor het bepalen van de soortelijke massa van vloeistoffen) en een hypsobarometer (waarmee de hoogte kan worden gemeten). In 1736, bij een bezoek aan Den Haag om een patent aan te vragen voor een pomp, wordt Gabriel Fahrenheit ziek en sterft.

De Fahrenheit-schaal was in de 18de en het begin van de 19de eeuw ook gebruikelijk in Europa. Pas met de invoering van het metrieke stelsel in het midden van de 19de eeuw raakte de Celsius-schaal ingeburgerd in continentaal Europa. In Groot-Brittannië blijft de Fahrenheit-schaal langer in gebruik. De officiële introductie van het metrieke stelsel vindt in het VK plaats naar aanleiding van  het lidmaatschap van de Europese eengemaakte markt in 1993. De Fahrenheit-schaal wordt nu alleen nog officieel gebruikt in de VS, Belize, de Bahama’s, de Kaaimaneilanden en Liberia.

Voor de anekdote: Fahrenheit en Celsius zijn ook alle twee namen van cryptomuntbedrijven. Hier wint Fahrenheit, want Celsius vroeg in 2023 het faillissement aan.