Vandaag 1920: Paul Fredericq overleden, weggejaagde Vlaamse rector in Gent

Op 30 maart 1920 overlijdt in Gent Paul Fredericq (69), historicus, hoogleraar en Vlaams liberaal voorman. Hij haalt in Luik een onderwijzersdiploma en doctoreert te Gent in de geschiedenis met een verhandeling over de politieke en sociale rol van de hertogen van Boergondië in de Nederlanden. Voor de driehonderdste verjaardag van de Pacificatie van Gent krijgt hij de opdracht de geplande feesten historisch te onderbouwen. Dit wordt het vertrekpunt van zijn vele publicaties over de godsdienststrijd in de 16de eeuw. Fredericq bekeert zich tot het protestantisme.

Al in 1879 – hij is dan net 29 – wordt hij in Luik hoogleraar voor Nederlandse letterkunde, hedendaagse geschiedenis en geschiedenis van België. In opdracht van de Belgische regering analyseert hij tussen 1877 en 1884 in dertien universiteiten over heel Europa de aanpak van het hoger onderwijs. Vanaf 1883 doceert Fredericq in Gent Nederlandse letterkunde en vergelijkende literatuurgeschiedenis. Het gaat er gemoedelijk aan toe: hij doceert vaak in de ontspannen sfeer van zijn eigen woning, bij een goed glas. Fredericq introduceert mee de praktische werkcolleges naar Duits model en doceert te Gent van meet af aan in het Nederlands.

Fredericq engageert zich in de Vlaams-liberale beweging. Van 1891 tot 1895 is hij liberaal lid van de Gentse gemeenteraad en medestichter van Hoger Onderwijs voor het Volk. Hij wordt voorzitter van de Gentse afdeling van het Willemsfonds en hoofdredacteur van het liberale weekblad Het Volksbelang. Voorts is hij actief in de strijd voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Hij publiceert Schets eener Geschiedenis der Vlaamse Beweging (1906-1909), ondanks de titel een werk in drie delen. In 1906 verschijnt zijn boek over de Gentse periode van de Nederlandse liberale staatsman Johan Thorbecke (1798-1872). En Fredericq zet zich ook hartstochtelijk in voor het redden van het Gravensteen in Gent.

Hij streeft naar culturele integratie met Nederland, is actief in het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) en heeft vanaf 1872 een groot aandeel in de Nederlandse Taal- en Letterkundig Congressen. Naar Frans-Vlaanderen ondernam hij tussen 1871 en 1897 vijf reizen, waarbij hij contact zocht met vooraanstaande Nederlandstaligen.

In 1916 verzet Fredericq zich zo onverwacht heftig tegen de vernederlandsing van de Gentse universiteit door de Duitse bezetter dat hij wordt aangehouden en geïnterneerd in Gütersloh (Noordrijn-Westfalen). Na de bevrijding wordt hij in januari 1919 rector van de Gentse universiteit, maar drie maanden later dient hij al gedwongen zijn ontslag in, fysisch uitgeput en ontgoocheld door de felle anti-Vlaamse reacties en het onbegrip tegenover zijn nochtans gematigde houding inzake de vernederlandsing van zijn universiteit. Hij wordt vervangen door Henri Pirenne, en dat zegt genoeg. Paul Fredericq overlijdt aan de gevolgen van een beroerte. Gent eert zijn nagedachtenis dan toch met een straatnaam.