Vandaag 1935: Henri Pirenne overleden, meer ideoloog dan historicus van België

Overlijden in Ukkel, op de leeftijd van 72, van de belgicistische historicus Henri Pirenne, achtereenvolgend hoogleraar in Luik, Gent en Brussel. Hij maakt naam met zijn zevendelige Histoire de Belgique (1900-1932). Hierin tracht hij de continuïteit van de ‘Belgische natie’ aan te tonen, sinds de vroege Middeleeuwen.

De Vlaamse historicus Adriaan Verhulst (1929-2002) merkt op dat het werk van Pirenne de Belgisch-nationale opvattingen weerspiegelt van de tijd waarin het ontstond (1900) en dat het hierdoor ongewild beantwoordde aan de verlangens van de officiële Belgische kringen, inzonderheid van de Belgische nationalisten voor en na de Eerste Wereldoorlog.

Pirennes Belgisch-nationale opvattingen, door hem meer direct in enkele gelegenheidspublicaties vooral onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog uiteengezet, gaan uit van het liberale Frans georiënteerde begrip ‘natie’, als een gemeenschap van enkelingen en groepen die, op basis van gemeenschappelijke of gelijklopende economische en sociale omstandigheden, van een gemeenschappelijke politieke geschiedenis (…) enzovoort, een natie ‘willen’ vormen.

De opvatting dat een volk de ‘gemeenschap (is) van bewoners van een land die afstamming, taal, zeden, overlevering gemeen hebben’ (Grote Van Dale), gaat er bij Pirenne niet in. Hij zweert bij de natiegedachte van de Franse Revolutie en wil die mordicus op België toepassen. Hij verzet zich hevig tegen de vernederlandsing van de universiteit van Gent, zowel in 1916 als in 1930 – toen het excuus van ‘niet onder de bezetting’ al lang niet meer kon worden gebruikt. De Waal Pirenne, geboren in Verviers, is zelf van 1919 tot 1921 rector van de heropende Franstalige universiteit in Gent. Hij wordt erevoorzitter van de Ligue nationale pour la Défense de l’Université de Gand et de la Liberté des Langues die strijdt voor het behoud van de Franstalige universiteit.

Toch moest Pirenne toegeven dat ‘aan de vooravond van de revolutie van 1830 het koninkrijk der Nederlanden wellicht de welvarendste staat was van het Europese continent. En deze welvaart kwam het duidelijkst tot uiting in het Zuidelijke gedeelte’. Af en toe wint de historicus het van de ideoloog.