Vandaag 1950: George Orwell, of satire als wapen tegen het totalitarisme

Op 21 januari 1950 overlijdt in Londen George Orwell (46), auteursnaam van Eric Arthur Blair, Engels schrijver en journalist. Hij wordt geboren in Bengalen als zoon van ambtenaren van het Britse Rijk en leeft verschillende levens: politieofficier in Birma, militair instructeur voor de militie van de POUM (Arbeiderspartij van de Marxistische Eenheid) tijdens de Spaanse Burgeroorlog, oorlogsverslaggever tijdens de Tweede Wereldoorlog, en natuurlijk auteur. Over zijn deelname aan het Spaanse conflict schrijft hij in 1938 zijn Homage to Catalonia (Nederlandse versies in 1964 en 1975).

Deze verschillende ervaringen smeden zijn politieke overtuiging: antikolonialisme, niet-marxistisch socialisme, vijandigheid tegenover alle totalitarismen, sympathie voor de meest bescheiden mensen. Als sociaal geëngageerd schrijver deelt hij het leven van mijnwerkers, werklozen en zelfs vagebonden die van het ene hospice naar het andere dwalen in het Engeland van de meest behoeftigen. Na de dood van zijn vrouw trekt hij zich terug op een klein eiland voor de kust van Schotland. Hij sterft aan tuberculose, nauwelijks enkele maanden na de laatste hand te hebben gelegd aan zijn werk 1984. Daaraan is de uitdrukking Big Brother ontleend. Orwell liep met deze roman vooruit op de wetenschappelijke theorievorming over het verschijnsel totalitarisme.

In zijn meest bekende boek De boerderij der dieren (Animal Farm), schrijft hij: ‘Alle dieren zijn gelijk maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere’. Het werk is nog altijd zeer actueel en aan te bevelen tegen alle soorten totalitarisme. Daar had hij persoonlijke ervaringen mee. Orwell vocht in 1936-37 tegen Francisco Franco in de Spaanse Burgeroorlog, maar begon na te denken toen hij de communisten aan het werk zag.

De kracht van deze roman ligt in het oproepen van vele aspecten van het Sovjetsysteem, maar altijd in de vorm van analogie, zonder ooit toevlucht te nemen tot direct politieke termen. De dieren beleven de oprichting van sovjets die snel moeten wijken voor een gecentraliseerde macht, de dialectiek van opgeofferde generaties, de vijfjarenplannen en de bewieroking van productiecijfers, de liquidatie van de pioniers door nieuwe leiders, het herschrijven van het verleden, de persoonlijkheidscultus, het revolutionaire denken gereduceerd tot de marxistische catechismus en slogans, de nederlagen vermomd als overwinningen, de Koude Oorlog en zijn propaganda, de publieke zelfkritieksessies, de jacht op verraders en spionnen, het stachanovisme: al deze elementen, en vele andere, zijn aanwezig in Animal Farm, waardoor deze unieke roman een satire wordt, even grappig als weerzinwekkend.