Vandaag 1959: Stepan Bandera, Oekraïens nationalistisch leider, vermoord door KGB

Op 15 oktober 1959 wordt het lichaam van een zekere Popel gevonden in het trappenhuis van een gebouw in München. De Beierse politie stelt al snel vast dat het om Stepan Bandera gaat, leider van de Organisatie van Oekraïense Nationalisten (OUN), en dat hij door de KGB is vermoord met een cyanidekogel.

De Oekraïense nationalist en revolutionair Stepan Bandera krijgt al op piepjonge leeftijd te maken met het nationaliteitenconflict. Door de opdeling van het land in 1920 tussen Polen en Sovjet-Rusland, wordt de kleine Stepan aan de verpoolsing van het onderwijs onderworpen. Als elfjarige scholier krijgt hij regelmatig slaag omdat hij in zijn schoolschriften de Oekraïense drietand tekent.

Aan de universiteit van Lemberg/Lviv, waar slechts een beperkt aantal Oekraïners en Joden is toegelaten, wordt Bandera meteen zeer bedrijvig in de geheime Bond der Oekraïens-Nationale Jeugd. Als student-landbouwingenieur is hij meer geïnteresseerd in politiek dan in agricultuur. Als actief lid van de in 1929 opgerichte en dadelijk verboden OUN wordt hij regelmatig door de Poolse politie opgepakt en hardhandig ondervraagd. Maar hij laat niets los. In het Duitse Danzig had hij een geheime cursus ‘ondergrondse activiteiten’ gevolgd.

In 1934 is Bandera rechtstreeks betrokken bij de aanslag op de Poolse minister van Binnenlandse Zaken die bekend stond omwille van zijn wreed beleid jegens de Oekraïners. Door verraad komt Bandera’s betrokkenheid aan het licht. Hij geeft geen krimp, zelfs niet na folteringen. Hij wordt ter dood veroordeeld, daarna omgezet in levenslang. Na de Poolse capitulatie (1939) wordt Stepan Bandera vrijgelaten.

De radicale Bandera bepleit een samenwerking tussen de OUN en de Duitsers, om de Sovjets uit Oekraïne te verjagen. Dus aanvankelijk was Bandera een collaborateur die met de Duitsers tegen Sovjet-partizanen en rode landgenoten streed. Ook was de OUN verantwoordelijk voor het vermoorden van duizenden Polen en Joden. Aan de keerzijde werden onder andere in de gevangenis van Lemberg/Lviv door de Sovjets bij hun vertrek honderden Oekraïense gevangenen afgeslacht.

Bandera en zijn kameraden denken dat de Duitsers een zelfstandige Oekraïense staat zullen dulden. Foute gok. In september 1941 maken de Duitsers duidelijk dat Oekraïne een zuiver Duits wingewest zal worden. Bandera en volgelingen worden aangehouden en naar het concentratiekamp Sachsenhausen overgebracht. Tijdens de oorlogsjaren vermoorden de Polen twee van Bandera’s broers. De Sovjets doden zijn vader en nog een broer. Zijn zussen worden naar Siberië gedeporteerd.

Na de capitulatie van Duitsland wordt Stepan Bandera in 1945 door de Amerikanen geïnterneerd, maar niet aan de Sovjet-Unie of Polen uitgeleverd. De spanningen tussen de voormalige geallieerden zijn gestegen. Bandera, zo redeneren de Amerikanen, blijft een bruikbare pion. Hij verleent graag zijn medewerking en krijgt een persoonlijke lijfwacht. Ondanks alle voorzorgen wordt hij op 15 oktober 1959 in München, waar hij met zijn gezin woont, door een KGB-agent vermoord met een gifkogel. Hij werd 50.