Vandaag 1961: Sovjet-Unie test waterstofbom van 55 megaton, grootste ontploffing aller tijden

Op 30 oktober 1961 om 11u32, Moskouse tijd, doet de Sovjet-Unie een verrassende nucleaire test: een waterstofbom van 55 megaton wordt tot ontploffen gebracht boven Nova Zembla, een eiland in het noorden van de Sovjet-Unie. Ze lokt de krachtigste explosie uit ooit door mensen veroorzaakt. De paddenstoelwolk bereikt kortstondig een hoogte van 64 km.

De explosie van de Wanja (haar codenaam) is zichtbaar en voelbaar tot in Finland en Noorwegen. De schokgolf in de atmosfeer gaat maar liefst drie keer de aarde rond. De bom had dan ook een kracht van ongeveer 50 à 57 megaton en was daarmee ongeveer 4000 keer sterker dan de bom die in 1945 door de Amerikanen werd gebruikt bij hun aanval op de Japanse stad Hiroshima.

De echte naam van de Wanja was AN602. Ze wordt vaak ten onrechte RDS-220 of RN202 (РДС-220, РН202) genoemd. Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie raakte de naam ‘Tsar Bomba’ (Russisch Царь-бомба) wijdverspreid.

De bom, gebouwd door een team onder leiding van de toekomstige dissident Andrej Sacharov, woog 27 ton, was acht meter lang en had een doorsnede van twee meter. Ze werd in drie fasen gebouwd en was ontworpen voor een explosieve kracht van 100 ton. Maar voor de proef werd de helft van de explosieve kracht achterwege gelaten, om zo het radioactieve effect met 97 procent te verminderen door het uranium in de mantel van de derde en mogelijk ook de tweede trap te vervangen door lood.

Uranium in de mantel zou zijn gesplitst door de snelle neutronen van de waterstoftrappen, wat de explosieve kracht op zijn minst zou hebben verdubbeld. Lithium-6-deuteride werd gebruikt als fusiebrandstof. In verhouding tot zijn explosieve kracht werd deze bom het ‘schoonste’ kernwapen dat ooit is gebruikt. Een ‘conventionele’ atoombomexplosie genereerde de hitte om de lithiumhydridebrandstof te laten smelten, wat vervolgens resulteerde in de enorme energie en dus de explosieve kracht.

De bom werd gedropt door een gemodificeerde Tupolev Tu-95W bommenwerper op een hoogte van 10 500 meter. Ze werd afgeremd door een speciaal ontwikkelde vijftrapsparachute om het vliegtuig voldoende tijd te geven het testgebied te verlaten. De vervaardiging van die parachute was op zich ook al een technische uitdaging.

Op het moment van de test is de Koude Oorlog nog in volle gang. De dag zelf nog verzoeken de VN de Sovjet-Unie om het nucleaire testprogramma te staken. Tevergeefs.