Vandaag 1978: actrice en dubbelspionne Leonie Brandt overleden

In Amsterdam overlijdt de actrice, toneelschrijfster en dubbelspionne Leonie Brandt (76), pseudoniem van Gertrud Putz. Ze was een bijzonder mooi meisje, eigenzinnig, intelligent en vooral mysterieus. Ze wordt vergeleken met Mata Hari (Griet Zelle), de Nederlandse spionne die in 1917 door een Frans vuurpeloton werd geëxecuteerd. Filmmaakster Annette Apon noemt Leonie Brandt ‘zoveel slimmer en gevaarlijker’ dan Mata Hari. Ze draaide de documentaire Leonie – actrice en spionne (2020) op basis van de biografie van Gerard Aalders.

Leonie wordt geboren in een klein Duits dorpje aan de Nederlandse grens. In de Eerste Wereldoorlog smokkelt ze, net als andere kinderen uit de omgeving, levensmiddelen van Nederland naar Duitsland. Als veertienjarige wordt ze door de Duitsers gevraagd om op die smokkeltochten geheime berichten over te brengen. Na de Eerste Wereldoorlog werkt Leonie als verpleegster in onder meer Metz, Aken en Parijs.

Na een mislukt huwelijk verhuist Leonie in 1925 naar Amsterdam, waar ze werk vindt als toneelspeelster. In 1929 trouwt ze met de rijke eigenaar van een bakkerij en krijgt ze de Nederlandse nationaliteit. Zo komt ze aan haar naam: Leonie Reiman is haar toneelnaam, Brandt de naam van haar tweede echtgenoot. Rond dezelfde tijd wordt ze ook actief als spionne, waarschijnlijk via haar minnaar, niemand minder dan de Amsterdamse procureur-generaal Johan van Thiel. Hij stond ongetwijfeld model voor de hoofdpersoon in haar toneelstuk De officier van justitie (1931), een overspel-verhaal.

Ze is al voor de oorlog zowel in Nederland als in nazi-Duitsland actief als dubbelspionne. Aan het Amsterdamse Leidseplein opent ze de Paneelclub, een chique gelegenheid waaraan ze zowel de Nederlandse als de Duitse overheid heeft laten meebetalen… Ze wordt door de Duitsers betrapt als ze in opdracht van de Nederlanders een lijst wil stelen met namen van Gestapo-informanten in Nederland. Ze wordt aangehouden, maar komt in oktober 1940 vrij en keert terug naar Nederland.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog fungeert Leonie opnieuw als dubbelspionne. In april 1942 wordt ze weer opgepakt en gedeporteerd naar concentratiekamp Ravensbrück. Ze overleeft.

Eind 1945 werkt ze alweer voor de Nederlandse overheid, en wel voor het Bureau Nationale Veiligheid, om oorlogsmisdadigers te verhoren. Deze verhoren worden een bron van geruchten, die Leonie graag voedt. Zo zou ze in het bezit gekomen zijn van de zogeheten ‘Stadhoudersbrief’, waarin prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld zou hebben aangeboden in naam van Adolf Hitler het bestuur van Nederland op zich te nemen.

Haar activiteiten tijdens de oorlog worden in Nederland onderzocht. Leonie wordt verdacht van spionage en oorlogsmisdaden, maar er is onvoldoende bewijs om haar te veroordelen. Of wist ze te veel? Als Leonie in 1978 onder geheimzinnige omstandigheden overlijdt, slaakt menig prominent Nederlander een zucht van verlichting. Niet alleen prins Bernhard.