Verhoog de prijs van uw aandacht

De fragmentatie van aandacht sluipt hoe langer hoe meer aspecten van ons leven binnen. Door de vermarkting van focus laten we onszelf nochtans tot ontevreden, wispelturige slaven omtoveren. De enige keuze die ons rest is met man en macht strijden om speciaal afgeschutte tijd toe te wijden aan iets groters dan onszelf. Want enkel wie nog in staat is om onverstoorbaar diep na te denken, is echt vrij.

De versnippering sluit aan bij het breder fenomeen van een almaar meer  individualistische samenleving. Een van de modernste redenen ligt voor de hand: de grote, boze sociale media leiden ons af. Op maat aangepaste algoritmes slorpen het leeuwendeel van onze aandacht op, putten die uit en vernietigen zonder twijfel het vermogen tot concentratie. De dopaminezalf vermenigvuldigt in feite onze kwalen.

Wankel, suf en droevig

Volgens een recente studie in het Journal of Experimental Social Psychology bestaat er een verband tussen dwangmatig online bladeren terwijl je koortsachtig andere taken afwerkt enerzijds, en geheugenproblemen en concentratiestoornissen anderzijds. De bevindingen suggereren dat mediagebruik kan voorkomen dat we ons gebeurtenissen correct herinneren. Daarom vormt niet alleen het puur compulsieve najagen van plezier een probleem, maar is ook multitasking een vastgeroeste mythe.

Bovendien wordt naast onze focus ook onze gemoedsrust erdoor verstoord. De aanhoudende vergelijkingen met andere levens leiden tot een lager mentaal welzijn. Het versterkt de sociale competitie, wat geen ondeugd op zich is, alleen wordt dat tot een excessieve maat gedreven. Het tragische eraan is dat de vluchtige aandacht die vloeit naar de even vluchtige onzin ons met andere woorden niet eens voldoening schenkt. Em. prof. Herman De Dijn vroeg zich af of de oplossing ligt in Voltaires ‘cultiver son jardin’: ‘Het gaat om een haast onbewust rituele manier van leven, waarin niet de verwachting van iets nieuws, iets anders, maar de herhaling centraal staat. De herhaling van telkens hetzelfde werk met zorg uitgevoerd.’

Wanneer het heilige niet meer heilig is

Als er één plek is in Vlaanderen waar rituelen, het eeuwige en diepe contemplatie samenkomen, dan moet het de kerk zijn, het enige toevluchtsoord dat zich niet schikt naar de patronen van deze wereld (Rom 12:2). Toch?

Nemen we de kerstdagen in de Antwerpse kathedraal als casus, met een haast onverstaanbare mis in de kapel van de zijbeuk. De reden lag niet bij de priester van dienst, maar bij het lawaai vanachter. Niet onlogisch als je een geschenkwinkel ín het kerkgebouw plaatst, waar menig onbezonnen toerist vanuit hoogstens cultuurchristelijke overwegingen een aandenken voor het thuisfront tracht te vinden. Een commerciële bedoening die gelovigen losrukt van een dikke drie kwartier genieten van volledige toewijding aan het eeuwige.

Daar blijft het helaas niet bij. Een geëngageerde parochie is vanzelfsprekend goud waard. Maar waarom draait een inleidend woord minutenlang rond applaus voor mensen, met een eindig bestaan, waardoor de introductie tot ‘laten we God eren’ qua nadruk bijzaak lijkt? Het prijzen van kerkgangers heeft zijn tijd en plaats, maar dat is daar dubbel de verkeerde. De verschuiving van theocentrisme naar antropocentrisme maakt van de huidige kerk een zielig verschijnsel.

Een derde en hier laatste kritiek betreft de nieuwe ritus zelf, die ver buiten ‘t stad de norm werd vanaf de jaren ’70. Daarover zijn voldoende scherpe traktaten beschikbaar, maar één iets dat persoonlijk in het oog springt. Zelfs tijdens het hoogtepunt, de communieritus, slagen we er als kerk niet langer in verheven waarde te schenken aan de Allerhoogste. Want handjes schudden met onze buren en de daarmee gepaard gaande versplintering van aandacht om het wonder van onze Verlossing te herdenken, noopt er niet toe om enig sérieux te bewaren. Het hoort een moment uit te maken om de woorden te overwegen dat wij werkelijk niet waardig zijn om deel te nemen, in plaats van een moment dat die onwaardigheid vermeerdert. Als zelfs het zout der aarde zijn smaak verliest, waar kunnen we dan terecht?

Rattenrace of zelfcontrole

Zowel de wereldse als de katholieke evolutie van fragmentatie past naadloos binnen het globalistische denkbeeld: ontwortelde individuen kunnen in iedere hoek van de wereld even onbenullig door het leven gaan, aangezien elke gelegenheid tot innerlijke controle geëlimineerd wordt. Het breekpunt tussen conservatieven en progressieven bevindt zich namelijk bovenal op het vlak van verlangens en wilskracht. Voor de eersten kan door zelfbeheersing het morele tekortschieten van de mens ingetoomd worden. Voor de tweeden keert hun reformisme zich naar buiten toe, naar de wereld, en niet naar binnen toe, naar de ziel. Het kwade bevindt zich voor hen namelijk niet in de mens zelf. Daarom zien zij in zelfcontrole de meest drastische inperking van de vrijheid, waar zij dan ook niets van willen weten.

Nochtans is het precies door gebrek aan zelfdiscipline, aan een grondig besef van eigen zwaktes en tekortkomingen, en aan een krachtige identiteit dat de technologische, materialistische alomtegenwoordigheid verregaand onze privélevens overheerst. Het is een negatieve spiraal: hoe meer we ons met lariekoek bezighouden, hoe minder mentale ruimte overschiet om ons te bekommeren om de staat van ons bestaan. En hoe minder we aan enige reflectie doen, hoe eenvoudiger het is om ons te laten controleren door technocraten.

Maar wanneer en hoe kunnen we die roekeloze rattenrace toch deels doorbreken? De zondagsrust, als afsluitend bondig voorbeeld, hoort een tijd voor recreatie, heruitvinding te zijn. Maar dat werkt alleen als de leidcultuur wordt uitgemaakt door mensen die daarop toezien, en een politiek die de juiste voorwaarden garandeert. Met de woorden van Sebastian Morello (the European Conservative): ‘Wij zijn de samenleving, en de samenleving dat zijn wij’.

Gemeenschapsgericht nationalisme, oprecht verankerd in onze − ernstige − katholieke erfenis, vormt daarom een antwoord op de versplintering. De terugkeer naar een bewuste identiteit vieren met onze directe naasten, heilige orde scheppen, over het eeuwige bezinnen, tradities en rituelen grondig beleven, is een terugkeer naar een waakzame houvast die ons zijn ver verwijdert van het kaf dat verwaait in de wind.