Verkiezingen 2024: kan een gynaecoloog Congo redden?

Op 20 december vinden er in Congo (DRC) verkiezingen plaats. Misschien krijgen deze niet zoveel aandacht als de recente verkiezingen in Nederland, maar ze zijn toch belangrijk. Er zijn, uiteraard, de historische banden, maar veel belangrijker: Congo ligt in het hart van Afrika, een continent dat volgens voorspellingen aan het einde van deze eeuw vier miljard mensen zal tellen. Deze mensen zullen een diepgaande invloed hebben, niet enkel op hun wereld, maar ook op de onze.

In Congo blijft het dagelijkse leven getekend door armoede; het is een van de vijf armste landen ter wereld. Volgens gegevens van de Wereldbank leeft bijna 60 procent van de bevolking — wat neerkomt op ongeveer 60 miljoen mensen — met minder dan 2,15 dollar per dag. Toch heeft het land een buitengewone natuurlijke rijkdom, waaronder delfstoffen zoals kobalt, goud, diamanten, koper, uranium, coltan en tin. Bovendien herbergt Congo een van ’s werelds grootste tropische bossen, dat wereldwijd het op een na grootste koolstofreservoir vormt.

Werkloosheid

Ondanks dit potentieel verbeteren de levensomstandigheden van de bevolking niet. De Congolese frank verliest voortdurend aan waarde. De formele economie staat voor enorme uitdagingen; de informele sector domineert en vertegenwoordigt bijna 70 procent van de economische activiteit. Corruptie is geïnstitutionaliseerd als een vorm van bestuur en dit binnen alle sectoren van de staat.

Het werkloosheidspercentage van bijna 80 procent is alarmerend. Vele jonge intellectuelen vinden geen toekomst. Het aanhoudende conflict in het oosten van het land heeft geleid tot een veiligheidscrisis met humanitaire, economische en maatschappelijke catastrofes. Sommige gebieden zijn bijna ontoegankelijk geworden voor de levering van basisdiensten. Tribalisme blijft een diepgewortelde plaag die de samenhang van de Congolese samenleving ernstig bedreigt. Politici spelen vaak in op lokale stammen om spanningen te creëren en de bevolking te manipuleren wanneer hun controle over de macht verzwakt.

Crisiscontext

In deze crisiscontext gaan de Congolezen op 20 december naar de stembus om een nieuwe president te kiezen. In totaal zijn er 26 kandidaten: drie ervan springen eruit.

Félix Tshisekedi, sinds vijf jaar president, blijft de favoriet tegenover een gefragmenteerde oppositie. Ondanks een economische groei van zeven procent heeft hij zijn verkiezingsbeloften om de levensomstandigheden te verbeteren en de corruptie te bestrijden niet echt waargemaakt. In Oost-Congo heeft hij geen vrede kunnen brengen. Positief is wel dat het lager en middelbaar onderwijs gratis werd, net als de moederschapszorg.

Moïse Katumbi, tot 2015 gouverneur van de provincie Katanga, is een machtig zakenman. Zijn rol bij de ontwikkeling van de regio Katanga en, niet verwaarloosbaar, zijn voorzitterschap van voetbalclub TP Mazembe met de bestbetaalde spelers en het mooiste stadium van Congo, geven hem niet alleen lokaal maar ook nationaal een positief imago. Hij staat bekend als vrijgevig en investeert zijn vermogen in maatschappelijke doelen, maar tegenstanders betwisten zijn nationaliteit.

Martin Fayulu, die de legitimiteit van Tshisekedi’s overwinning in 2018 betwist, heeft een professioneel verleden in de olie-industrie en wordt gezien als ‘de oppositiekandidaat’. Vader Tshisekedi beschouwde hem, meer dan zijn zoon Felix, als zijn geestelijke erfgenaam.

Seksueel geweld

Opvallend is ook de aanwezigheid van Denis Mukwege op de kandidatenlijst. Deze gynaecoloog staat in het Westen bekend als iemand die in Oost-Congo strijdt tegen (seksueel) geweld tegen vrouwen, als ‘l’homme qui répare les femmes’. Naast de mensenrechtenprijs van de Verenigde Naties in 2008 en de Sacharovprijs in 2014, ontving hij in 2018 de Nobelprijs voor de Vrede.

Na een lange tijd de zittende regimes bekritiseerd te hebben wegens hun corrupte en roofzuchtige praktijken, heeft hij zich nu ook in de presidentsrace gestort. Hoewel hij binnen heel Congo geen solide politieke basis heeft, trekt Mukwege vooral bij vrouwen en jongeren de aandacht door te pleiten voor gerechtigheid voor slachtoffers van gewapend geweld en door de precaire levensomstandigheden van de meerderheid van de Congolezen aan de kaak te stellen. Wegens zijn internationale gedragenheid zou hij misschien de ideale man zijn om rust te brengen in Oost-Congo. Vrede in het gebied van de Grote Meren zou een mijlpaal zijn voor een nieuwe toekomst.

Waarnemers

Op 20 december 2023 zullen de verkiezingen doorgaan, maar wat voor soort verkiezingen zijn het? Er blijven belangrijke logistieke problemen: er moeten nog tientallen tonnen verkiezingsmateriaal vanuit Kinshasa naar alle uithoeken van het land worden verzonden. Het is onbegrijpelijk dat de VN-vredesmacht, Monusco, hiervoor hulp weigerde. Ook is het jammer dat de Europese Unie geen waarnemers stuurt en dat de Katholieke Kerk deze taak alleen moet opnemen.

Het is moeilijk te voorspellen wie de verkiezingen zal winnen. De huidige president heeft het voordeel de voorzitters van de ‘onafhankelijke’ kiescommissie CENI en van het Grondwettelijk Hof te kunnen benoemen. De meeste Congolezen reageren gelaten. De opgezette verkiezingscampagnes waarbij ze van de lokkruimels van de kandidaten kunnen profiteren, lijken belangrijker dan de uitslag. Toch blijven ze geloven dat de belangen van de bevolking naar voren zullen komen bij het kiezen van een president en dat, vroeg of laat, een verlosser zal opstaan.