Vlamingen naar China: een rijke geschiedenis

Rusland wordt een vazal van China. Het Gele Gevaar is een grotere uitdaging dan de bullebakken in Moskou. China en België delen economisch goede betrekkingen. De Nieuwe Golf begon in 1978 met dr. Paul Janssen van het Kempense Janssen Pharmaceutica.

De wetenschapper-farmacoloog Paul Janssen van Janssen Pharmaceutica was geniaal, uitte steeds ronduit zijn mening en opende vanaf 1978, tijdens de economische hervormingen van Deng Xiaoping, de eerste westerse farma-onderneming in de oude keizerlijke stad Xian. De Chinese kennis en cultuur boeiden hem. Hij vertelde mij als contrast na een zoveelste meelijwekkende bezoek aan de USSR dat er sinds de machtsovername door de sovjets nooit nog een geneesmiddel was gevonden in dat land. A propos: dr. Paul Janssen had wetenschappelijk alles om Nobelprijswinnaar te zijn, echter was ondernemer, geen academicus, een reden om niet verkozen te worden. Met Janssen Pharmaceutica volgden onder meer Alcatel Bell, Bekaert, AB Inbev, CFL- Flooring-Lamett, Televic, LVD, Vyncke, Vandewiele, Volvo (Gent, na Zweeds van het Chinese Geely) en de Belgische banken. Ze hadden eeuwenlang voorgangers.

Nuyens en co

Het dagboek van François Nuyens, een ingenieur uit Gent, die naar de noordelijke stad Tianjin reisde voor een elektrische centrale en het lokale tramnet, opent met de zin: ‘Op de 24ste juni 1905 vertrok ik uit Gent, met de trein van 10 uur ’s morgens. Verscheidene vrienden waren reeds in de statie, onder anderen De Bruyn Jules, Praet, Van Hecke alsook den heer Antoine J.B. welke 2 maanden later insgelijks naar China vertrok’.

Niet alledaags, het dagboek is in het Nederlands en bleef tot aan het onderzoek van dr. Johan Mattelaer en Matthieu Torck, gesloten. Nuyens was een nauwkeurige dagboekschrijver en schoot prachtige foto’s van China. In 1980 dook het verslag van François Nuyens op in de familie, wat eerst leidde tot een verhandeling en nadien tot hoofdstukken bij dr. Mattelaer en co in een herdenkingsboek, in het Engels en het Chinees, uitgegeven door Sterk & de Vreese, vijftig jaar na de herneming van de Belgisch-Chinese betrekkingen in 2021.

De 21 schepen van de Compagnie Impériale des Indes van Oostende zeilden naar Canton. Johannes Jacobus Moretus, de leider van de Officina Plantiniana in Antwerpen, was een hoofdinvesteerder van de Oostendse compagnie (1690-1775). Op de Kouter in Gent staat het Hotel Falligan, een stadspaleisje met een authentiek Chinees salon, van de Franse adelman Hector Falligan, heer van Aubuisson, die een Brusselse freule huwde. De groothertogelijke Arenbergs waren dol op China en zijn chinoiseries, wat blijkt uit de albums in de familiebibliotheek. In de eeuw van de Verlichting, de 18de, ontstond een sterke Sinofiele stroming in Europa. Voltaire noemde China “de meest wijze en beschaafde natie van het universum”.

Splingaerd

De commerçanten en de missionarissen buitelden over mekaar. Iedereen kent de Pittemse jezuïet Ferdinand Verbiest (1623-1688), astronoom en adviseur van de Qing-dynastie. Een mede-jezuïet was de Mechelaar Philippe Couplet die jarenlang missioneerde in China en in 1687 drie klassieke confuciaanse teksten vertaalde en publiceerde in Parijs.

Een andere merkwaardige man, waarvan de herinnering haast volledig verdween, is de vondeling Paul Splingaerd (1842-1906) uit Ottenburg (Vlaams-Brabant) die als leek de Scheutisten vervoegde in China, zich ontwikkelde tot een polyglotte handelaar, Catherine Li huwde, 13 kinderen kreeg, begeleider werd van kolonel Gustave Fivé (die van Leopold II een tweede Katanga moest creëren in China), brigadier-generaal van het Chinese leger werd en bestrijder van rebellen in noord- en west-China. Terug in België na 41 jaar trok Splingaerd op bedevaart naar Lourdes. Na zijn terugkeer in China en dood in 1906 werd hij begraven op het jezuïetenkerkhof van Beijing. De geschiedenis van Splingaerd herleefde vanaf 1980 en in 2006 verrees zijn standbeeld in Ottenburg. Acht nakomelingen van Splingaerd ontvingen in 2009 het ereburgerschap van Lanzhou bij de 100 jaar van de eerste ijzeren brug over de Gele Rivier, een project van Paul Splingaerd en zijn zoon Alphonse.

Leopold II

Leopold II verwierf in 1885 het Congobekken als zijn persoonlijk domein. In 1898 stuurde de vorst graaf Charles d’Ursel, zijn vertrouweling, naar China om in Beijing de erkenning van Congo Vrijstaat te bekomen. Gelijklopend schreef de vorst naar de Chinese overheid: ‘Ik wil graag een akkoord sluiten tussen China en Congo. De Chinezen zouden het recht verwerven om zich in specifieke plaatsen in Congo te vestigen en de Congolezen zouden het recht van vestiging bekomen, bij voorkeur op Formosa en aan de kust. Ik wens een soort Chinees Macao te stichten in Congo en een Congolees Macao in China.’

In 1896 onthaalde Leopold II de Chinese politicus, en raadgever van de keizerin, Li Hongzhang voor een banket op het koninklijk paleis. Li Hongzhang steunde de Belgen bij het verwerven van de bouwconcessie van de spoorlijn Beijing-Hankou tegen de vurige tegenkanting van de Britten in die de komst van Belgische ingenieurs uitspuwden. Van 1870 tot 1914 bouwden, financierden en exploiteerden Belgen op vijf continenten honderden kilometer spoorwegen en tramways. Het tramnet van Tianjin en de spoorverbinding Beijing waren de belangrijkste werven van de Groep Empain.

Kuifje

Lou Zhengxiang was de premier van de eerste Chinese republiek in 1912, huwde de Belgische Berthe Bovy, werd van protestant daarop katholiek. Na de dood van zijn echtgenote in 1926 verliet hij op zijn 56 de Chinese toppolitiek voor de Benedictijnen van Zevenkerken bij Brugge waar hij in 1927 intrad als dom Pierre Célestin Lou. De priesterwijding volgde in 1935.

Lu Zhengxiang was de inspirator van Hergé voor Kuifje en De Blauwe Lotus en leverde de tekenaar bij gesprekken in Zevenkerken achtergrond en boeken over de spanningen tussen Chinezen en Japanners over Mantsjoerije. Hergé bespotte in het stripverhaal de arrogante imperialistische houding van de Europeanen en Amerikanen in hun Chinese concessies. Dom Lou is begraven op het kerkhof van de abdij in Zevenkerken.

Meer Chinees-Belgische verbanden bestaan. De Chinese succesauteur Han Suyin werd geboren als Rosalie Mathilde Kuanghyu Zhou, dochter van een Vlaamse moeder en een Chinese ingenieur met een opleiding in België. Omwille van de discriminatie om haar Euraziatische achtergrond aan de Yenching Universiteit in Beijing studeerde zij geneeskunde aan de ULB voor zij een internationale literaire carrière aanvatte in 1942.

België was rond de eeuwwisseling van 1900 een industrieel topland met twee specialiteiten: spoorwegbouw en staalproductie. Nadat China de oorlog verloor van Japan in 1895 was het gigantische land bankroet. Het Chinese Keizerrijk eindigde en een semi-koloniale periode begon met de invoering in het land van technologie en wetenschap. De Belgen maakten zich sterk in de bouw van spoorlijnen en kwamen daarmee in botsing met de lokale Chinese bevolking die de ‘ijzeren weg’ een verminking van hun traditionele landschap vonden. Locomotieven en wagons vernietigden het metafysische evenwicht in de natuur steunend op de beginselen van fengshui.