Xi´s afspraak met de geschiedenis: een nieuwe wereldorde

Een toekomstvisie voor China is niet alleen afhankelijk van welke visie Xi koestert voor het Chinese volk. Evenzeer — en misschien wel veel meer – is er de vraag welke aspiraties het Chinese volk de komende tien jaar zal koesteren, en met name de groeiende middenklasse die steeds meer de agenda bepaalt. Daar waar de urbanisatiegraad in 1995 nog maar 35% bedroeg, is die intussen gestegen tot meer dan 60%.

Laten we even doorspoelen naar 2030. Xi zal dan mogelijk zeventien jaar aan de macht zijn en de rijpe leeftijd van 77 jaar bereikt hebben. Dat is heel lang, maar laten we niet vergeten dat ook iemand als Merkel straks 15 jaar Duitsland zal geleid hebben. Het gemiddelde inkomen in China zal waarschijnlijk gestegen zijn tot 15.000 USD/capita, indien China de komende tien jaar een gemiddelde groeivoet van 4,1% haalt. Daarmee zal het op het niveau komen van landen als Polen, Kroatië, Chili en Uruguay vandaag.

De middenklasse in de grootsteden zal gemiddeld echter al op of boven het niveau zitten van landen als Tsjechië, Portugal of Griekenland. De rijkere Chinese middenklasse zit nu zelfs al boven het gemiddelde niveau van West-Europa.  Zullen de aspiraties van de Chinese middenklasse zich dan nog steeds beperken tot enkel meer materiële welvaart?

Transparantie

Mijn inschatting is dat de Chinese bevolking steeds meer belang zal hechten aan een meer transparante overheid. Transparantie rond voedselveiligheid, milieubescherming, besteding van overheidsgeld (hun belastinggeld!), gezondheidszorg, etc…  Thema´s die ook bij ons tot voor een paar decennia veel minder op de agenda stonden dan nu.

Zowel de coronavirusuitbraak, als het recente schandaal rond Luckin Coffee, de Chinese concurrent van Starbucks die waarschijnlijk voor 300 miljoen USD (40% van de omzet) transacties vervalste, tonen aan dat een verdere ontwikkeling van de Chinese maatschappij niet zonder meer transparantie zal kunnen. Ook bij twee andere bekende Chinese bedrijven die op de Amerikaanse beurs noteren (TAL Education en iQiyi) kwam recent fraude aan het licht, zij het van mindere omvang. Dat brengt de reputatie van Chinese bedrijven ernstige schade toe. Ook de kwaliteitsproblemen bij leveringen van mondmaskers en corona testkits zijn hier een voorbeeld van.

Transparantie

Het huidige gebrek aan transparantie ondermijnt potentieel de welvaart van de gewone Chinees en zorgt ervoor dat China zal blijven kampen met schandalen van corruptie, voedselvergiftiging en financiële malversaties of ponzischema’s. Xi slaagde er misschien wel in de corruptie terug te dringen, maar als er geen transparante overheid voor in de plaats komt, is de wortel van de endemische corruptie ook niet structureel aangepakt. Duisternis treedt nu eenmaal in daar waar licht niet schijnen kan.

Ook in internationale relaties zal een grotere transparantie steeds meer een noodzaak zijn, wil China zich opwerpen als een volwaardige en gewaardeerde partner in de internationale gemeenschap. Enkel daar waar transparantie bestaat, kan vertrouwen groeien. De kritiek die recent op China ontstond met betrekking tot de coronacijfers is hier een voorbeeld van. China deelde heel snel gegevens rond het virus met de internationale gemeenschap, maar er zijn verschillende indicaties dat de sterftecijfers in werkelijkheid veel hoger lagen, waardoor ook de internationale gemeenschap zich verkeek op de ernst van de epidemie.

En nog eens transparantie

Recent werden de sterftecijfers van Wuhan met 50% opwaarts bijgesteld. Maar enkel transparantie rond de echte oversterfte kan duidelijkheid geven over de ware impact van de epidemie in China. De kans dat die cijfers ooit openbaar gemaakt worden lijkt klein. Verschillende westerse landen zoals het VK, Frankrijk en Australië voerden de druk op China reeds voorzichtig op. Maar de reactie van China was duidelijk: een officieel internationaal onderzoek naar het ontstaan van de coronapandemie zal er niet komen.

Deze Chinese reactie ligt geheel in lijn met de aan Confucius toegeschreven woorden in de Analects.  成事不说 遂事不谏 既往不咎, ‘Gedane zaken behoeven geen uitleg, voorbije zaken geen kritiek, het verleden geen beklag’. Het kan nog wel even duren voor China die basishouding achter zich laat.

Hetzelfde transparantieprobleem geldt trouwens voor de invloed van China op de WHO, geleid door de dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus uit Ethiopië, dat heel nauwe handelsrelaties onderhoudt met China. Niet toevallig was Tedros minister van Buitenlandse Zaken van 2012-2016, de eerste vier jaren van het bewind van Xi, die vanaf 2013 het grootse ‘One Belt One Road’ project uitrolde, waarin Ethiopië één (van de vele) bevoorrechte partners is. De indruk ontstond in elk geval dat Tedros zich soms meer liet leiden door Chinese (handels)belangen dan de belangen van de wereldwijde gemeenschap. De kritiek van Trump was bot zoals altijd, maar helemaal ongelijk had hij echt niet.

Xi´s nieuwe wereldorde

Voor Xi is het doel zonder meer om van China zo snel mogelijk een leidende natie te maken op het internationale toneel. Als het even kan zelfs de enige leidende natie. Het ambitieuze ‘China 2025’-plan streeft daarbij leiderschap na in een aantal cruciale globale sectoren als een stap in die richting: dominantie in IT en telecommunicatie, Artificial Intelligence, luchtvaart, robotics, elektrische mobiliteit … Zo hoopt China geleidelijkaan de VS te kunnen beconcurreren en zelfs te vervangen als leidende grootmacht.

Het is echter zeer de vraag of dat doel ook bereikt kan worden. Ten dele steunt deze visie op het millennia-oude idee van een China als centrum van de beschaving. De Chinezen zagen zichzelf altijd zo, tot de westerse ‘barbaren’ het land in de 19de eeuw binnenvielen. Zo’n visie behoort echter thuis in de 19de eeuw. Net als het idee dat de VS op één of andere manier een door God uitverkoren natie zonder gelijke zouden zijn, voorbestemd om over de wereld te heersen.  Beide landen lijden aan een misplaatst exceptionalisme dat een meer vruchtbare internationale samenwerking in de weg staat.

De realiteit is dat een nieuwe wereldorde niet alleen Chinees kan zijn, net zomin als ze louter Amerikaans kan zijn. Net na de Tweede Wereldoorlog omvatte de Amerikaanse economie ongeveer 30% van de wereldeconomie. Samen met de bondgenoten uit West-Europa kwam het Westen makkelijk aan meer dan 50%. Vandaag komt China nominaal aan een wereldaandeel van ongeveer 15%. Dat zal ongetwijfeld verder toenemen, maar de kans dat het vóór 2030 tot 30% stijgt, is onbestaande. Bovendien zal de verouderende bevolking van China vanaf 2030 voor het eerst beginnen dalen, wat een rem zal zetten op de verdere Chinese machtstoename.

Een nieuwe wereldorde zal dus eerder multipolair zijn. Daarbij zal de VS, noch China het laken volledig naar zich toe kunnen trekken.

Morgen het vervolg van deze toekomstvisie op China.