3 januari. Net binnen: Maarten Luther geëxcommuniceerd

Elk jaar    In Indië begint de grootste bedevaart ter wereld, de driejaarlijkse Kumbh Mela, het feest der kruiken. Tot 26 februari reizen 70 miljoen hindoes naar Allahabad om een ritueel bad te nemen in de Ganges.

1961     Op een nucleair complex in een woestijngebied nabij het stadje Arco (Idaho) barst door een stoomexplosie de kleine experimentele kernreactor SL-1 open na een bedieningsfout. Drie personeelsleden komen om het leven. Het is officieel het eerste dodelijke ongeluk met een kerncentrale ter wereld, en – tot nu toe – het enige in de Verenigde Staten.

1941     In Berlijn ondertekent Martin Bormann in opdracht van Hitler een decreet dat het gebruik van het traditionele Duitse lettertype, het ‘Gotisch’ ofte Fraktur verbiedt. Om het wat kracht bij te zetten wordt het gotisch schrift voor de gelegenheid ‘schrift van de Joden in Schwaben’ genoemd. Vanaf dan moeten alle drukwerken in Duitsland in ‘normaal schrift’ worden gezet.

Rudolf Hrusínský (l.) als Josef Svejk in de verfilming van Jaroslav Hašeks (r. – 1883-1923) roman.

1923     Overlijden in Lipnice nad Sázavou van Jaroslav Hašek, Tsjechisch schrijver die vooral bekendheid verwerft met zijn De lotgevallen van de brave soldaat Švejk. Al vrij jong is Hašek een bohemien, een wat marginale figuur zonder vaste verblijfplaats. Hij komt aan de kost met zwendel, zo o.m. de verkoop van honden met vervalste stambomen. Een van zijn geintjes is de oprichting van de Partij voor gematigde vooruitgang binnen de grenzen van de wet, opgericht om de eigenaar van zijn favoriete café aan extra klanten te helpen.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog neemt hij dienst in het Oostenrijks-Hongaarse leger, om eenmaal aan het front gekomen prompt over te lopen naar het leger van tsaristische Rusland. Maar in 1917 wisselt hij opnieuw van kamp en sluit zich bij het uitbreken van de Oktoberrevolutie aan bij het Rode Leger van Lenins bolsjewieken.

1919     De in Nieuw-Zeeland geboren wetenschapper Ernest Rutherford slaagt erin een atoom te splitsen. Hij staat afgebeeld op het honderd dollarbiljet van Nieuw-Zeeland.

1917     Oprichting in Brussel van de kring Nieuw Vlaanderen, een vereniging van socialisten die zich afscheuren van de Belgische Werkliedenpartij (BWP) en kiezen voor een verbinding van activisme en socialisme. Gelijkaardige ‘minderheidsfracties’ ontstaan in Antwerpen, Gent en andere Vlaamse steden. Ze zullen zich op 27 november 1917 verenigen in de Centrale voor Sociaal-Democratische Actie die verder met het activisme verbonden blijft.

1905     In Sint-Petersburg (Rusland) leggen de arbeiders van de Poetilov-fabriek het werk neer. Dit wordt het begin van de eerste bolsjewistische revolutie.

Letterenhuis

Mark Tralbaut (1902-1976)

1902     Geboorte in Isle-Adam (Île-de-France) van Mark Tralbaut, een uiterst veelzijdige figuur uit het Vlaamse cultuurleven. Hij wordt doctor in de kunstgeschiedenis en oudheidkunde, gespecialiseerd in het leven en werk van Vincent van Gogh, bariton aan de Koninklijke Vlaamse Opera te Antwerpen en activist tijdens de Eerste Wereldoorlog, waardoor hij in de gevangenis terechtkomt. Via de linksradicale Clarté-groep wordt hij van 1919 tot 1934 redacteur bij de socialistische krant De Volksgazet.

Tijdens een verblijf in New York doet Tralbaut inspiratie op bij de Amerikaanse tabloid-pers. In die lijn geeft hij vorm aan het onafhankelijke Vlaamse dagblad De Dag, waarvan hij in 1934 hoofdredacteur is. Na een conflict met uitgever Antoon van Opstraet werd Tralbaut eind 1936 gewoon redacteur.

In de Tweede Wereldoorlog is Tralbaut eerst assistent en adjunct-conservator van het Museum voor Kunst en Geschiedenis te Brussel. In 1947 neemt hij de verdediging op zich van Felix Timmermans met zijn boek Zo was de Fé, waarin hij. Tussen 1955 en 1958 werd Tralbaut conservator bij het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag. In 1959 schrijft hij voor de Koninklijke Nederlandse Schouwburg in Antwerpen het toneelstuk In de schaduw van de raven, dat weer over Vincent van Gogh handelt.

1892    Geboorte in Bloemfontein (Zuid-Afrika) van de schrijver John Ronald Reuel Tolkien, hoogleraar Oud-Engels en Engelse taal- en letterkunde aan de universiteit van Oxford en beroemde schrijver van De Hobbit en In de Ban van de Ring.

1857     Monseigneur Sibour, aartsbisschop van Parijs, wordt doodgestoken door de pastoor Jean-Louis Verger die hem verwijt ‘de sodomie bedrijvende priesters te beschermen’. Ze waren al eerder mekaar in de haren gevlogen over het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis.

1840     Geboorte in Tremelo (Vlaams-Brabant) van Jozef de Veuster, beter bekend als Pater Damiaan, missionaris op Hawaï, bekend geworden door zijn werk voor leprapatiënten. Hij wordt in 2009 heiligverklaard.

1833    De brutaalste vorm van kolonisatie: Groot-Brittannië bezet de Islas Malvinas (de Falklandeilanden) voor de kust van Argentinië en maakt er een overzees gebiedsdeel van.

Joost van den Vondel (1587-1679)

1638    De Amsterdamse schouwburg wordt geopend met het treurspel Gijsbrecht van Aemstel, door Joost van de Vondel speciaal voor de opening geschreven. In het begin van de 17de eeuw waren culturele vorming en vermaak een zaak van de Rederijkerskamers, genootschappen voor de gegoede burgerij. In 1632 splitste een kleine groep zich af en stichtten een eigen genootschap dat meer aandacht aan het toneel wil besteden, en dat niet in het gebruikelijke Latijn, maar in het Nederlands. Hun kamer heet Door Yver In Liefde Bloeyende. De eerste stadsschouwburg aan de Keizersgracht is ontworpen door Jacob van Campen die later vooral bekend wordt als architect van het Paleis op de Dam. De Gysbrecht van Aemstel blijft lange tijd de traditionele openingsvoorstelling van het nieuwe jaar.

1521     Met de bulle Decet Romanum Pontificum excommuniceert paus Leo X de Duitse monnik Maarten Luther, hoogleraar in de moraaltheologie aan de Universiteit van Wittenberg. Het begin van het protestantisme. En van talrijke godsdienstoorlogen.

1356     Het hertogelijk paar Johanna van Brabant en Wenzel van Luxemburg kondigt de Blijde Inkomst af, een grondwettelijk charter waarmee de Brabanders inspraak wordt verleend in het bestuur, de rechtspraak en de financiën. Alle volgende vorsten, tot zelfs Jozef II in de 18de eeuw, leggen bij hun inhuldiging als hertog van Brabant de eed van trouw aan de Blijde Inkomst af, die de grondslag vormt voor een democratisch bestel in de Lage landen. De herroeping van de Blijde Inkomst door Jozef II in 1793 is de directe aanleiding tot de Brabantse Omwenteling.

1338    In Gent neemt Jakob van Artevelde (ca.1290-1345), gesteund door alle standen, de macht over. Hij wil Vlaanderen buiten de oorlog tussen Frankrijk en Engeland houden en verzet zich tegen het verbod van de Franse koning om nog wol uit Engeland in te voeren.

107     Geboorte in Arpinum, ten zuiden van Rome, van Marcus Tullius Cicero, kortweg Cicero. De stad bestaat nog altijd en heet nu Arpino.