‘Gaston Durnez overleeft ons allemaal’

‘Gaston overleeft ons allemaal.’ De woorden zijn van Herman Van Rompuy, gewezen premier en voorzitter van de Europese Raad. Hij schreef nog maar pas het woord vooraf van het nieuwe boek van Gaston Durnez. In tempore non suspecto was dat. Twee weken geleden. Het boek, een plaquette gewijd aan zijn geliefde en betreurde vriend en oud-De Standaard-collega Hugo De Ridder, zou op 16 januari worden voorgesteld aan het publiek. Zou.

Eind vorige week kregen we het nieuws dat Gaston opgenomen was in het hospitaal in Lier. Dat het ernstig is. En ook: dat hij het verschijnen van zijn nieuwe boek niet zal halen. Alle hens aan dek dus! Met co-auteur en oud-journalist Mark Deweerdt zetten we vaart achter de redactie van Gastons boek. En met de hulp van Jan De Groof, werd een boekvoorstelling gepland op 13 december. ‘Hopelijk kan Gaston er dan nog bij zijn,’ klonk het. En ook: ‘Gaston is heel blij dat het boek vroeger zal verschijnen.’ De gevleugelde woorden van Herman Van Rompuy schrapten we wijselijk.

Ingehaald worden door de realiteit, journalisten en uitgevers maken het vaker mee. Maar gisteravond was het toch schrikken. Eerst kwam het nieuws dat hij de ziekenzalving had ontvangen. Een paar uur later was de 91-jarige Gaston ons ontslapen. Zijn laatste boek moeten we nu ook letterlijk zo begrijpen. Hij zou het zelf een sterk verhaal hebben gevonden, en er een mooi stukje aan hebben gewijd, zoals alleen hij dat kon.

Pers

Ik heb mijn agenda’s van een kwarteeuw geleden niet bij de hand. Ze liggen in het ouderlijke huis. Daarin zou ik kunnen achterhalen wanneer ik Gaston voor het eerst ontmoette. Ik studeerde geschiedenis aan de KU Leuven. Wijdde mijn afstudeerthesis aan het jezuïetenweekblad De Vlaamse Linie, voorloper van Mark Grammens’ legendarische weekblad De Nieuwe. Nog zo’n Pennenridder met Hoofdletter die ons recent is ontvallen.

Het weekblad waar ik me twee jaar in vastbeet, verscheen onder die titel van 1948 tot en met 1953. Ongeveer veertig jaar later leefden er amper nog tijdgenoten-journalisten of -jezuïeten. Maar het geheugen van Gaston was fenomenaal en compenseerde het gemis aan getuigen. En het was legendarisch. Na een eerste schuchtere brief, kreeg ik prompt een uitnodiging hem op te zoeken in Itegem, in Pallieterland, op enkele meters van de meanderende Nete. Ik zal nooit zijn eerste woorden vergeten, toen hij de deur voor mij opende: ‘In Vlaanderen vragen ze dan: “hebt ge het goed gevonden”, maar ge staat voor mijn deur, dus hoef ik het u niet te vragen.’

Ik hing aan zijn lippen, die dag in 1995 (of was het toch 1994 – het doet er niet toe, ik hing altijd opnieuw aan zijn lippen, bij elk bezoek). Het was lente of herfst – dat moet ik opzoeken. En ik was véél te vroeg, dat herinner ik me ook nog. De files vanuit Grimbergen of Leuven vielen toen nochtans mee, maar ik herinner me dat ik in dat Pallieterse land mijn autootje op een rustige plek had geparkeerd, om er mijn boterhammetjes op te eten. Het geheugen is iets raars, wat een mens zich nog herinneren kan. Het geheugen is zoals een mens, denk ik nu: ge kunt daar niet aan uit. (De uitspraak is van Walschap, niet van Durnez, maar die laatste schreef nog een inleiding op het verzameld werk van die eerste!)

Jarenlang ben ik hem blijven opzoeken. Soms één keer per jaar. Soms, sloegen we al eens een jaar over. De drukte, het werk, ge weet wel… Maar altijd was ik welkom. Koffie, met een Delacrekoekje liefst. En altijd met een bezoek aan zijn werkkamer. Er lag telkens een stapel boeken klaar om over te praten, anekdotes over de kleinkinderen. Een blad papier met enkele concrete vragen en zaken waarover hij me wou spreken. Over journalistiek – de krant was al geen meneer meer toen — over boeken, over de Vlaamse beweging, over Belangrijke Mensen die Grote Boeken hadden Geschreven, over zijn eigen geschiedenis: Arm Vlaanderen, Marc Sleen, Manu Ruys, De Standaard – ach, díe Standaard, als hij daar over sprak, werd hij weemoedig, triest ook, pinkte er een traantje in zijn oog. Zoals toen hij sprak over zijn ontvallen vrienden van die tijd: hij zag ze een na een wegvallen. Herman Van Rompuy heeft – had – gelijk: ‘Gaston overleeft ons allemaal’. Marc Sleen, Lode Bostoen, Frans Verleyen, Manu Ruys, Vic de Donder, vorig jaar Hugo De Ridder.

Boeken

Zoals zijn krant hem had verlaten, zo had zijn uitgever dat ook gedaan. Lannoo was niet meer zoals De Standaard niet meer was. En dus was hij op zoek… en kon ik hem onderdak bieden. De kindergedichtjes voor zijn vele klein- en (meer dan 40!) achterkleinkinderen, gedurende decennia gesprokkeld: Het ABC van Gaston Durnez, het tweede deel van zijn herinneringen: De bolhoed van mijn vader en het portrettenboek Een mens is maar een wandelaar. Ik koester de gesigneerde exemplaren met trots.

Enkele maanden geleden had zijn laatste uitgever – het Davidsfonds – een nieuw boek bij hem besteld, een vervolg op Een mens is maar een wandelaar. Of hij niet iets gelijkaardigs kon maken over de figuren die hem politiek, cultureel, ideologisch hadden beïnvloed? G.K. Chesterton – aan wie hij een portret wijdde – zou er zeker in zijn opgenomen, en ook een Jozef Simons, de auteur van Eer Vlaanderen vergaat.

Die vraag naar een nieuw boek moet hem ongetwijfeld gesterkt hebben, net als het succes van zijn laatste boek. Afgeschreven door journalisten van zijn krant en uitgevers allerhande, moet hem dat deugd hebben gedaan. Zoals het plezier van de vele reacties op zijn cursiefjes op Doorbraak.be. Al stopte hij daarmee kort voor de jaarwisseling. Met de verkiezingen van mei 2019 voor de deur, was hij bang dat we in een politiek opbod zouden terechtkomen, en met ons – met Doorbraak – ook hij en zijn pennenvruchten. Hij vond dan snel onderdak bij de website van Ons Erfdeel, waar hij jarenlang deel uitmaakte van redactie. Of hij gejuicht heeft bij de naamsverandering naar De Lage Landen, dat weet ik niet. Maar hij was wel een Lagelander, ook al was hij commandeur in de Kroonorde. (Hij was ook een van de eerste dragers van de Orde van de Vlaamse Leeuw, als initiatiefnemer van de – eerste – Encyclopedie van de Vlaamse Beweging. In feite de voorloper van het Ereteken van de Vlaamse Gemeenschap, dat hij in 2018 uit de handen van minister-president Geert Bourgeois mocht ontvangen…)

Naar aanleiding van de eerste verjaardag van het overlijden van Hugo De Ridder, pende hij een biografische herinnering neer van zijn journalistieke strijdmakker. Gaston moest er de boer mee op. Zijn laatste uitgevers zagen er geen brood in. Tijdschriften vonden het te lang om te publiceren. Via een gunstige wind kwam hij opnieuw aankloppen bij Doorbraak. Het wordt een boekje van 80 pagina’s, mooi opgemaakt, met flappen en een ‘literaire’ letter. Zoals hij het graag zou gezien hebben. Hij zal het helaas niet meer zien. Het is Gastons laatste boek.

Grootmeester

Café de Eeuwige Jachtvelden heeft er een Grote Meneer bij. Een meesterschrijver en meesterverteller. ‘Een grootmeester van het Nederlands,’ volgens Rik Torfs. De stamgasten zullen er aan zijn lippen hangen. En wat een reünie moet het ginds niet zijn, aan de overkant van de Styx. Al die oude makkers bijeen. En de Fé. Uiteraard ook de Fé (Felix Timmermans).

Slaap zacht, Gaston! En verblijd ons aardse bestaan af en toe nog eens met een cursiefje of een speels gedicht!

Ondanks Gaston Durnez’ plotse overlijden, zal de boekvoorstelling op 13 december plaatsvinden, zoals gepland. Behalve een boekpresentatie over Hugo De Ridder, zal het zeker en vast ook een eerbetoon worden aan Gaston Durnez.