Jan Jacobs in de skeptische put

Regelmatig zijn er nog mensen die de wetenschappelijke bevindingen over klimaatverandering in vraag stellen of ronduit tegenspreken. Deze mensen worden vaak klimaatsceptici genoemd. Vermits wij binnen SKEPP onszelf skeptici noemen, is het de vraag of ze iets met ons gemeen hebben.

Klimaatscepticus

In het algemeen zou ik zeggen: neen. Wij skeptici stellen kritische vragen over beweringen die volgens de huidige stand van de wetenschappelijke kennis zeer onwaarschijnlijk of onmogelijk zijn. De zgn. klimaatsceptici gaan de andere richting uit en kanten zich tegen een opvatting die gebaseerd is op wetenschappelijke kennis.

Daarmee zitten we meteen bij de kern van de zaak. De aanwijzingen dat het klimaat aan het veranderen is, dat daar een menselijke oorzaak aan ligt en dat de gevolgen daarvan zeer ernstig kunnen zijn, stapelden zich de jongste decennia op, volgens de experts, de klimatologen. Onder die klimatologen is dan ook een consensus gegroeid en het is op zulke consensus dat de wetenschap steunt.

De klimaatskeptici zijn het daar niet mee eens en voeren daar hun argumenten voor aan. De wetenschappelijke waarde daarvan is heel discutabel. Dat geldt in elk geval voor de huidige laureaat van de Skeptische Put. Als we zijn argumenten lezen, dan zien we daar weinig wetenschap in maar wel argumenten die we als pseudowetenschap kunnen bestempelen.

We vinden dan ook dat de term klimaatscepticus hier niet bij past . Kunnen we dan van ‘klimaatontkenner’ spreken? De betrokkene wil dat blijkbaar niet. Een betere term zou misschien zijn ‘klimaattegenspreker’ of nog beter ‘klimaattegendraadse’. Zijn optreden bestaat immers vooral uit het in vraag stellen of tegenspreken van de beweringen van anderen. Waar hij zelf achter staat, is niet in één centrale stelling of een coherente reeks beweringen samen te vatten. Als we het zouden proberen, zouden we zoiets als het volgende kunnen krijgen.

De boodschap

De aarde warmt misschien niet op. Of ze warmt wel op, maar niet zoveel als voorspeld. Of de opwarming is niet door mensen veroorzaakt. Of de opwarming is maar gedeeltelijk door mensen veroorzaakt. Of hoe dan ook zullen de gevolgen van de opwarming niet zo erg zijn. Of we weten niet hoe erg de gevolgen zullen zijn. Of de gevolgen zijn misschien heilzaam. En in elk geval deugen de alternatieven niet, want die zijn even slecht voor het klimaat. En bovendien zijn ze afkomstig van doemdenkers en mensen met andere bedoelingen.

Zo zou je zijn boodschap ongeveer kunnen samenvatten. Belangrijker dan die inhoud is de manier waarop hij te werk gaat. Zoals gezegd kom je maar weinig wetenschap tegen in zijn teksten en zeker geen klimatologie. Zelfs het woord broeikaseffect komt weinig in zijn teksten voor, laat staan ingewikkelder termen als stralingsvermogen of albedo.

Wat hij dan wel doet, is bijzaken bekritiseren. Zo zei hij deze zomer in een tweet : ‘Volgens de satellieten is juli 2019 NIET de warmste maand ooit.’ Waarbij hij dus de algemeen verspreide bewering van het warmterecord in juli 2019 wilde ontkrachten. Blijkbaar houdt hij geen rekening met de door de Meteorologische Wereldorganisatie gehanteerde definitie en criteria voor het bepalen van gemiddelde maandtemperaturen, maar gebruikt gewoon een ander criterium. Maar zelfs als dat niet zo zou zijn, de vraag of juli 2019 al dan niet de warmste maand was, doet niets ter zake aan de grond van de zaak, dat er de laatste tijd wel degelijk regelmatig temperatuurrecords werden gebroken en dat dit toch een aanwijzing is voor een opwarming.

97%

Er zijn meer voorbeelden van dat. Zo schreef hij begin 2018 een artikel waarin hij de bewering onderuit haalde dat 97% van alle klimaatwetenschappers het eens is over de stelling ‘de gevaarlijke opwarming van het klimaat is echt en de menselijke CO2 is de oorzaak’. Die 97 % noemt hij een politiek argument en hij heeft zo zijn twijfels bij dat getal. Of hij gelijk heeft of niet, is naast de kwestie. Waar het om gaat is of die stelling klopt, niet hoeveel procent wetenschappers (welke wetenschappers overigens? Dat is niet duidelijk) daar achter staan. Door het grote aantal verdedigers van de stelling in twijfel te trekken ondermijnt hij de stelling langs een omweg.

Op dezelfde wijze gebruikt onze klimaattegendraadse graag argumenten ad hominem. Hij bekritiseert mensen, maakt ze verdacht, haalt ze onderuit omwille van een al dan niet betwistbare uitspraken over het klimaat, al dan niet uit de context gelicht. Het doet denken aan wat wijlen Wim Kan ooit zei:  ‘Als jij zegt: mooi weertje vandaag, schrijft hij het op en gebruikt het tegen je als het regent.’

Eén zwaluw

Om in de termen van weer en klimaat te blijven: in de pseudowetenschappen wordt vaak gebruik gemaakt van het ‘één-zwaluw-maakt-de-lente-effect’. Een of andere geïsoleerde ontdekking die in het voordeel speelt van een pseudowetenschappelijke opvatting, wordt opgevoerd als het ultieme bewijs van het eigen gelijk. Bijvoorbeeld: het zogenaamde ‘geheugen van water’ (dat uiteindelijk niet bleek te bestaan) werd door homeopaten aangevoerd als een bewijs voor de homeopathie. Klimaatontkenners doen zoiets ook, maar meestal omgekeerd. Een of andere studie die de gevestigde opvattingen over het klimaat lijkt tegen te spreken, wordt bejubeld en benadrukt. De kritieken en weerleggingen daarop uiteraard niet.

Die anekdotische, polemische aanpak kom je tegen in pseudowetenschappen als het creationisme en de holocaustontkenning. Beweringen worden onderuit gehaald door de verdedigers ervan te bekritiseren. Het is het oude recept van de boodschap aanvallen door de boodschapper verdacht te maken. Ver moet onze laureaat daarvoor niet zoeken. Ze zijn overal te vinden op sites van klimaatontkenners. Zo valt hij Al Gore aan  – u weet wel, de Amerikaanse politicus die een voorvechter van de klimaatbeweging was – door op te merken dat hij een levensstijl hanteert die zeer schadelijk is voor het klimaat. Maar wat zegt dat over de realiteit van de klimaatverandering? Al Gore is niet eens een klimatoloog. En dan nog… Je kan zo de pedagogie in vraag stellen door Jean-Jacques Rousseau, die er ooit een indrukwekkend boek over schreef, te verwijten dat hij zijn kinderen in een weeshuis stopte.

Hitler

Het toppunt van dit soort verdachtmakingen is natuurlijk Hitler erbij halen, het argumentum ad Hitlerium. In zijn artikel ‘Wie zijn de groene leiders‘ benadrukt hij ‘Adolf Hitler is de vader van de moderne groene beweging’.

Waarom doet hij dat? Is hij verkocht aan een of andere lobby van economische belangen? Heeft hij een afkeer van de klimaatbetogers, die hij te links, te dom of te extreem vindt? Gaat hij graag in tegen de pensée unique rond het klimaat en heeft hij er een intellectueel genoegen aan om tegendraads te zijn? Of speelt hij gewoon in op het gevoel van velen, die liever al dat slecht nieuws over het klimaat niet willen horen omdat ze vrezen voor onaangename gevolgen? Wie zal het weten? Het is ook onze zaak niet. Wij bekritiseren de boodschap, niet de boodschapper.

SKEPP

Dames en heren, SKEPP is geen Heilige Stoel die bepaalt wat wetenschappelijk is of niet, geen Heilig Officie die wetenschappelijke ketterij veroordeelt. Wij kunnen wat het klimaat betreft niet anders doen dan ons te baseren op de bevindingen van de grote meerderheid van de experts, en dit geval de klimatologen. Twaalf jaar geleden hebben wij een artikel over Zin en onzin van klimaatverandering gepubliceerd. Het artikel heeft merkwaardig genoeg zo goed als geen kwade reacties gekregen en wordt nog altijd geciteerd. Daarin waren we behoorlijk kritisch over de alarmistische stemmingmakerij rond het klimaat die er toen was, en die soms irrationele trekjes had. Maar des te kritischer stonden we tegenover de ontkenners.

Er mag voor ons nog altijd discussie over klimaatverandering worden gevoerd. Maar dat moet liever niet gebeuren door mensen die ijveren voor het klimaat af te schilderen als bedriegers, onnozelaars of halfreligieuze fanatici. Want de grote meerderheid is dat zeker niet.

SKEPP heeft – onder meer – tot doel te wijzen op nadelige gevolgen van pseudowetenschappelijke beweringen en daarvoor is deze Skeptische Put dan ook bedoeld. Zulke  ‘klimaattegendraadsheid’ is niet gratuit. Iedereen – werkelijk iedereen – kàn beseffen dat gevolgen van klimaatverandering zeer ernstig kùnnen zijn en dat dit soort debat zeer ernstig te nemen is. Een tegendraadse houding is hier dus niet op zijn plaats.  In deze tijd van fake news en alternatieve waarheden neemt de agressie tegenover de meningen van anderen trouwens gevaarlijk toe en dat is een bijkomende reden om te reageren.

De Skeptische Put is een blaam en tegelijk een aanmoediging aan de betrokkene om het anders te doen. Om mensen die ijveren voor het klimaat niet af te schilderen als bedriegers, onnozelaars of halfreligieuze fanatici.  Om niet voortdurend twijfel te zaaien met argumenten die eigenlijk niet ter zake zijn. Om zich te beperken tot de kern van de zaak: de wetenschap. En – om Wittgenstein te parafraseren – als men daar niets over kan zeggen, te zwijgen.  Kritiek moet mogelijk blijven, maar dat het dan gaat over de grond van de zaak en niet om verwijten en verdachtmakingen.  Stop dus die polemische toon en werk op een positieve manier mee aan een zaak die de hele mensheid aangaat.

Daarom heeft de commissie voor de skeptische prijzen beslist om de Skeptische Put 2018 toe te kennen aan Jan Jacobs voor zijn klimaattegendraadse publicaties.

Meer kan u lezen op de site van SKEPP.  U kan ook zelf de artikels van Jan Jacobs erop nalezen. en een reactie van Rob Lemeire op Doorbraak.