Vandaag 1655: Cyrano de Bergerac overleden, de eerste sciencefiction-auteur

In Sannois, ten noorden van Parijs, overlijdt op 28 juli 1655 Hector Savinien de Cyrano, beter bekend als Cyrano de Bergerac, Frans dichter, schrijver en vrijdenker. Hij is pas 36 en sterft mogelijk als gevolg van een moordaanslag, een jaar eerder. Cyrano is de eerste science-fiction-auteur.

Hij is tegenwoordig vooral bekend als roman- of filmpersonage. Maar de echte Cyrano is ook een voorloper van de Verlichtingsfilosofen van de 18de eeuw. Zijn grootvader, een Parijse zeevishandelaar, had in 1571 het adellijke ambt van koninklijk notaris gekocht en in 1582 twee landgoederen verworven, waaronder een in de Dordogne, met name Bergerac.

Cyrano rondt de school af, leidt aanvankelijk een dandyleven en dient dan vanaf 1638 in een garderegiment. Hij maakt naam onder zijn kameraden als krijger en duellist, maar wordt ook bekend als dichter. In 1639 en 1640 neemt hij met zijn regiment deel aan de Frans-Spaanse oorlog. Hij raakt tweemaal gewond, verlaat daarna de militaire dienst en vestigt zich in Parijs.

Cyrano volgt de lezingen van de natuurfilosoof en onderzoeker Pierre Gassendi over het heliocentrische wereldbeeld volgens Nicolaas Copernicus, Johannes Kepler en Galileo Galilei. Hij wordt al snel een vrijdenkende auteur die kritisch staat tegenover religie. Tegelijk volgt hij dans- en schermlessen en beweegt hij zich in kringen van jonge aristocraten, waar een vrije geest wordt gecultiveerd.

Tijdens de politiek turbulente periode van de Fronde (1648-1652) staat Cyrano aanvankelijk aan de kant van het opstandige volk van Parijs. Als de Fronde in 1651 verandert in een opstand van de hoge adel, wisselt Cyrano van kamp.

In 1650 begint hij aan de tweedelige roman die zijn magnum opus zal worden, L’autre monde (De andere wereld). Hierin brengt de ik-persoon verslag uit van een ingebeelde reis naar de maan en de zon, en van zijn ervaringen en gesprekken met hun bewoners. Cyrano legt filosofische, religieuze en sociaal-politieke ideeën in de mond van de maan- en zonbewoners, gedachten die een Fransman uit die tijd niet mocht uiten.

Cyrano had een opvallend grote neus en vecht talloze duels uit vanwege opmerkingen daarover. In 1654 krijgt hij een ernstig ongeval, dat vaak wordt gezien als een moordaanslag: onder onduidelijke omstandigheden valt er een balk op zijn hoofd in het stadspaleis van zijn beschermer. Hij wordt aanvankelijk in Parijs verzorgd door zijn zus Cathérine de Cyrano, een non, en later opgevangen door een neef in Sannois. Hij sterft daar ruim een jaar na het ongeval, amper 36 jaar oud. Cathérine zorgt voor een kerkelijke begrafenis, nadat hij door haar toedoen voor zijn dood in het reine is gekomen met de kerk.

Cyrano wordt snel een legendarische figuur waarover veel fantastische verhalen bestaan. Hij inspireert Edmond Rostand tot zijn beroemd toneelstuk Cyrano de Bergerac (1897) en Jean-Paul Rappeneau tot zijn gelijknamige film uit 1990. Die was de achtste en meest succesvolle verfilming van het toneelstuk van Rostand, met Gérard Depardieu in de hoofdrol.