Wil de echte Hugo Claus opstaan?

De levens van Claus, de monumentale biografie van Mark Schaevers over ‘alleskunner’ Hugo Claus, verschijnt binnenkort. In meer dan achthonderd bladzijden probeert Schaevers de waarheid achter dat fenomeen te vinden. Benieuwd of dat lukt.

Mark Schaevers is als biograaf met De levens van Claus niet aan zijn proefstuk toe. In 2015 scoorde hij met Orgelman nog de Gouden Boekenuil voor zijn levensverhaal over de Duits-Joodse schilder Felix Nussbaum. Maar zijn liefde en aandacht voor het oeuvre van Hugo Claus (1929-2008) gaat al veel langer mee. Twintig jaar geleden pakte hij uit met Groepsportret Hugo Claus (2004) waarin hij de meester aan de hand van zijn pittigste uitspraken in meervoud (vandaar groepsportret dus) bloemleesde.

Toen al was voor Schaevers duidelijk dat Claus voor geen gat te vangen was. Niet voor niets koketteerde Claus met het adagium van Goethe dat hij ‘gemaskerd door het leven ging’. Reden te meer voor Schaevers om zich vast te bijten in de mens(en) van vlees en bloed die achter de schrijver-schilder-regisseur Claus schuil ging(en).

Literaire kameleon

Drie jaar na Claus’ ophefmakende euthanasie toonde Schaevers met dank aan Veerle De Wit, tweede echtgenote van Claus, wat een schat aan opwindende dagboeknotities en reflecties in de verborgen kluizen van Claus sluimerde. De wolken: uit de geheime laden van Hugo Claus (2011) was een fascinerende cocktail van ongepubliceerde gedichten tot en met erotische ontboezemingen en betekenisvolle kattebelletjes, zoals die keer aan zijn redactrice Suzanne Holtzer na het succes van Het verdriet van België: ‘Kun jij zorgen dat de eerste versie en de drukproef vernietigd, verschroeid, geatomiseerd worden voor een postmoderne taalvorser de twee versies vergelijkt?’

Schaevers kreeg de smaak te pakken en groef verder in het leven van Vlaanderens bekendste literaire kameleon. Dat resulteerde onder andere in Het verdriet staat niet alleen. Een leven in verhalen (2018) waarin Schaevers naast de grote oorlogsroman ook in andere verhalen van Claus op zoek gaat naar biografische onthullingen over diens levenswandel. De laatste jaren gaf Schaevers niet thuis als je hem vroeg naar de stand van zaken. Hij was bezig aan zijn alles en iedereen omvattende bio maar wou verder geen details kwijt.

Charmes

Hij liet zich ook geen deadlines opleggen en bleef in de luwte van de media, die hij als voormalige Humo-journalist zo goed kende, naarstig verder spitten en puzzelen. Het was duidelijk dat hij een zo indringend mogelijk beeld wou geven van alle Clausen die Hugo zelf zo graag cultiveerde: van soevereine kosmopoliet tot hongerige minnaar, van nomadische kunstenaar en schrijver tot bourgondische seigneur, ijdele poseur en speelse luiwammes.

Het prospectus van De levens van Claus belooft dan ook niets minder dan de authentieke waarheid en niets dan de waarheid. De bio ‘brengt de lezer dichter bij Claus dan de schrijver zelf ooit heeft toegestaan’. Wie Claus van dichtbij heeft meegemaakt, werd ingepakt door zijn charmes en zijn bon mots. Maar wie meer wou weten van het jongetje of de man achter de façade, die werd inderdaad met een minzaam glimlachje wandelen gestuurd.

Paraderen in uniform

Schaevers is niet de enige biograaf die zich tot Claus aangetrokken voelde. Literatuurprof Georges Wildemeersch richtte aan zijn Antwerpse alma mater zelfs een heus documentatiecentrum op dat helemaal gewijd was aan leven en werk van Claus. Wildemeersch trachtte op een academische manier de ‘geheimen’ van Claus op het spoor te komen, maar slaagde er niet in om tot een synthese te komen. Hij wierp vooral licht op de jonge Claus.

Schaevers belooft nu eindelijk een doortimmerd totaalportret waarin hij door in te zoomen op de vele facetten van diens persoonlijkheid een kaleidoscopisch beeld wil schetsen van de hele Claus. Het begint al met de tiener Claus die zich via beide ouders tijdens de Tweede Wereldoorlog als Vlaams-nationalistische scout outte. Literatuurhistoricus Kevin Absillis onthulde in 2009 dat er in Brussel zelfs een miniem dossier werd aangelegd over de 15-jarige Claus na getuigenissen over de uitdagende manier waarop hij in NSJV-uniform door de straten paradeerde.

Panseksueel

Kortom, hoe stond het met de nazisympathieën van de jonge Claus? Ook de manier waarop hij in Oostende als jonge zwerver onderdak vond bij een oudere mecenas is al langer een heet hangijzer bij de Claus. Incest was een dominant thema in het werk van de jonge schrijver maar latente homo- of biseksualiteit was dat ook. Je zou met de woorden van vandaag Claus misschien als panseksueel kunnen bestempelen.

Over zijn Parijse jaren met Nederlandse schrijvers en kunstenaars als Simon Vinkenoog, Hans Andreus, Rudy Kousbroek en Karel Appel hangt ook nog veel mist. Hetzelfde geldt voor zijn mondaine aantrekkingskracht die hem op de filmset bracht in Italië met zijn bemiddelde filmbruid Elly Overzier en later in Thailand met sekssymbool Sylvia ‘Emmanuelle’ Kristel.

Behapbaar serveren

Hoe stond het echt met zijn maatschappelijk engagement in de jaren 1960? Claus gaf immers altijd te kennen dat hij graag de linkse jongen uithing maar eigenlijk liever in het gezelschap verkeerde van rechtse mensen die complexloos van het leven wilden genieten. Het is trouwens geweten dat Claus als rechtgeaarde West-Vlaming uitermate begaan was met de financiële draagkracht van zijn bestaan, misschien ook omdat hij in zijn jeugd zo straatarm was geweest.

En natuurlijk valt er allicht nog heel wat te vertellen over de manier waarop hij uiteindelijk voor euthanasie koos. Meest dringende vraag is misschien hoeveel plannen en werken die hij – vooral als schrijver dan – nooit heeft afgemaakt. Kortom, Schaevers had heel wat brood op de plank om het grillige leven van Claus behapbaar te serveren. De levens van Claus zou straks wel eens dé literaire sensatie van het najaar kunnen worden.